Britten zijn letterlijk Euro-sceptisch

Menno Spiering is Universitair Docent Europese Studies aan de Universiteit van Amsterdam

Zoals elders, tiert euroscepticisme welig in Groot-Brittannië. De thema’s zijn niet verassend. Ze hebben te maken met immigratie, de economie en een verzet tegen Brusselse regels en richtlijnen. Opvallend is wel dat euroscepticisme in Groot-Brittannië bijzonder sterk is, en niet is van de laatste dag. De United Kindom Independce Party (die belooft het land per direct los te maken van de EU) trekt veel stemmen, politici van links en rechts roepen om het hardst dat Europa hervormd moet worden, en bijna alle kranten berichten elke dag weer over dwaze Euro-beslissingen die de Britten het leven zuur maken. En dit alles nu al decennia lang, eigenlijk sinds de (verlate) toetreding van het Verenigd Koninkrijk tot de EEC in 1973.

Wat is de oorzaak van dit buitengewoon felle en chronische euroscepticisme in Groot-Brittannië? Net als alle andere landen wil het land zo soeverein en onafhankelijk mogelijk zijn. Om dit te bereiken, zo denken veel Britten, is lidmaatschap van de EU niet nodig en zelfs een belemmering. Het koloniale wereldrijk bestaat niet meer, maar er is nog een flink residu van internationale invloed en contacten. Met name de Special Relationship met de Verenigde Staten zorgt ervoor dat Groot-Brittannië, ook buiten de EU om, nog een partijtje kan meeblazen in het wereldorkest. Landen zoals Frankrijk en Duitsland zitten in een ander parket. Voor hen is het delen van soevereiniteit de enige manier om nog enige invloed te behouden. Maar dat Groot-Brittannië denkt kansen te hebben die anderen in Europa ontberen, is niet het hele verhaal. Jonathan Swift (Gulliver’s Travels) noemde de mens een animal rationis capax. Rationeel gedrag is mogelijk, maar emoties en gevoelens zijn de norm.

Landen koesteren hun identiteit door hoog op te geven over de eigen kwaliteiten, maar vooral door zich te onderscheiden van anderen. De Nederlanders zijn geen Duitsers, de Duitsers geen Fransen, etc. Dit geldt ook voor de Britten, met dit verschil dat naast Duitsers en Fransen ook ‘Europeanen’ makkelijk worden gezien als ‘de ander’. Bij de kanaaltunnel in Folkestone staat op een groot bord: ‘Are you ready to drive in Europe?’. Kennelijk staat de Britse reiziger hier op een grens tussen het eigen land en ‘Europa’. De eurosceptische Daily Express voert een campagne onder de slogan ‘Get Britain out of Europe’ (dus niet ‘out of the EU’). De Britten, en vooral de Engelsen, maken een onderscheid tussen de eigen cultuur en een collectieve ‘Europese cultuur’ die anders is. Brits euroscepticisme kan dus worden omschreven als cultureel-euroscepticisme. Gevoelens over cultuur, nationale identiteit en afkeer van ‘de ander’ zijn uitermate krachtig en hardnekkig, vandaar de intensiteit van het Britse euroscepticisme. Het laat zelfs de literaire wereld niet ongemoeid. Al jaren verschijnen in Groot-Brittannië eurosceptische romans die verhalen hoe het land teloor gaat door een militaire of culturele invasie van de Europeanen.

De redenen van de Britse extra-Europese identiteit zijn divers. Het land bestaat uit eilanden gelegen tegenover het Europese continent, en het succes van het enorme koloniale rijk richtte de blik van de bewoners op de wijde wereld en weg van Europa. Maar ook religie heeft een belangrijke rol gespeeld. Sinds Hendrik VIII brak met de kerk van Rome is een gevoel ontstaan dat de Britten oprechte protestanten zijn, met een speciaal talent voor vrijheid en democratie, in tegenstelling tot de door katholieken gedomineerde Europeanen die toch steeds weer neigen naar tirannie en dictatuur. De gebeurtenissen van de Eerste en vooral de Tweede Wereldoorlog bevestigden dit beeld alleen maar. Er is altijd wat met die Europeanen.

Niets is voor de eeuwigheid, maar cultuur is taai. Ook in Groot-Brittannië zorgt globalisering (om nog maar niet te spreken van de roep om onafhankelijkheid van de Schotten en Welsh) voor langzame verschuivingen in gevoelens van nationale identiteit. Voorlopig is het goed mogelijk dat de Britten de EU zullen verlaten, om misschien terug te keren na een lange tijd van culturele evolutie (als de EU dan nog bestaat, natuurlijk).

Deze bijdrage is verschenen in de Hofvijver van 29 september 2014.