Kroniek van een aangekondigde nederlaag

Marc Hooghe is hoogleraar politieke wetenschappen aan de universiteiten van Leuven en Lille-II.

Voor de Franse politiek komen de Europese verkiezingen van mei gewoon veel te vroeg. In maart heeft de regerende Parti Socialiste een zware afstraffing van de kiezer gekregen bij de gemeenteraadsverkiezingen. In een poging om de meubelen te redden heeft president Hollande toen zijn premier de laan uitgestuurd, en vervangen door Manuel Valls, die eerder opteert voor een 'flink' beleid, onder meer wat betreft migratie. De nieuwe regeerploeg van Valls is zich echter nog aan het inlopen, en voorlopig blijft onduidelijk wat er nu allemaal zal kunnen veranderen.

Valls herhaalt keer op keer dat het bestrijden van de werkloosheid zijn eerste prioriteit is, maar dat beweerde zijn voorganger natuurlijk ook al. Kortom: er is niet echt een reden om aan te nemen dat het oordeel van de Franse kiezer de afgelopen weken gemilderd zou zijn en er kan worden verondersteld dat de Europese verkiezingen vooral zullen worden gebruikt om nog maar eens het ongenoegen over het economisch beleid van president Hollande te ventileren. Met een werkloosheidsgraad die naar de 11 procent gaat, is het bijna onvermijdelijk dat de onvrede over de Franse politiek enkel nog zal toenemen.

Het is allicht vooral het extreem-rechtse Front National dat garen zal spinnen bij dat klimaat van onvrede. De partij zette een zeer sterk resultaat neer bij de gemeenteraadsverkiezingen van maart, en veroverde zelfs de burgemeesterssjerp in een aantal grotere steden. Het Front National is dus helemaal terug van nooit echt weggeweest. De Europese verkiezingen vormen bovendien een uitgelezen terrein voor het Front National. De Fransen hebben nooit echt warm gelopen voor deze verkiezingen, en het Europees Parlement wordt door de publieke opinie niet echt als belangrijk ervaren.

De Europese verkiezingen worden dus wel vaker gebruikt om een meer extreme stem te laten, ofwel in de richting van de groene partijen (die nauwelijks een rol van betekenis spelen in de nationale politiek), ofwel in de richting van extreem-rechts. Bovendien heeft Marine Le Pen haar discours heel handig aangepast. Ze heeft de harde anti-migranten retoriek van haar vader enigszins laten varen, en ze heeft zich met vol enthousiasme op het euroscepticisme gestort. De achterliggende agenda is echter telkens dezelfde: het gaat om de teloorgang van de traditionele waarden van het blanke Frankrijk. Vroeger heette het dat die waarden vooral bedreigd werden door de inwijking uit Noord-Afrika, en nu heet het dat ‘Europa’ de grootste bedreiging vormt voor de nationale soevereiniteit. Zoals wel vaker het geval is bij het euroscepticisme blijft het Front National echter zedig zwijgen over de vraag hoe ‘minder Europa’ ook maar een bijdrage zou kunnen leveren aan de bestrijding van de hoge werkloosheid. Frankrijk heeft het bijzonder moeilijk om de weg te vinden naar economisch herstel, en meer of minder Europese Unie zal daar niet veel verschil bij uitmaken.

De Europese Unie is in Frankrijk dan ook enigszins het stiefkind van deze verkiezingen. De socialistische regeringspartij heeft geen goed woord over voor het strenge begrotingsbeleid van de Unie. Het valt bovendien op dat Hollande de afgelopen twee jaar nauwelijks heeft gewogen op de Europese agenda, allicht omdat hij al de handen vol had met de binnenlandse economische problemen. Extreem rechts heeft wel de mond vol over Europa, maar dan enkel als uitlaatklep voor alle mogelijke economische en culturele frustraties. De democratisch rechtse partijen, van hun kant, laten het allemaal een beetje aan zich voorbijgaan en ze bezinnen zich vooral over een nieuwe effectieve oppositie-strategie tegen premier Valls. Het valt trouwens op dat geen enkele partij een van haar kopstukken naar het Europees Parlement wil sturen, en het wegvallen van Daniel Cohn-Bendit bij de Groenen laat wat dat betreft toch een leegte achter.

Kortom: weinig animo voor de Europese verkiezingen, noch bij de Franse kiezer, noch bij de politieke elite in Parijs. Aangezien er sinds de gemeenteraadsverkiezingen van maart niets substantieels gewijzigd is, verwacht men gewoon een heruitgave van de uitslag toen. De aanhoudende economische malaise zorgt er voor dat Frankrijk zijn zelfbeeld van een trotse, onafhankelijke natie aan het verliezen is. In het licht van die zware identiteitscrisis worden de Europese verkiezingen gemakkelijk afgedaan als een onbelangrijke politieke gebeurtenis.

Deze bijdrage verscheen in 'De Hofvijver' nr. 41, d.d. 28 april 2014.