De Unie en de lidstaten: Kroatië

Wat is het perspectief voor het jongste EU-lid Kroatië? Volgens Nena Tromp is er perspectief voor economisch herstel en politieke hervormingen, die reeds in de aanloop naar de toetreding zijn begonnen. De pragmatische houding van de Kroatische regering heeft hieraan bijgedragen.

Nena Tromp, Europese Studies, Universiteit van Amsterdam

Na acht maanden Kroatisch lidmaatschap in de EU, zien Kroatische burgers nog weinig verschil met vroeger. Wat hoopten de Kroaten eigenlijk dat het EU- lidmaatschap op korte termijn voor hen zou betekenen? Aangezien Kroatië al een paar jaar in een economische crisis verkeert met een hoog percentage werklozen, vooral onder hoogopgeleide jongeren, wordt het EU lidmaatschap gezien als een ‘window of opportunity’ voor werkzoekende. Toch is er geen sprake van een groot economische exodus naar de andere EU landen. Dat komt niet alleen door de recessie in de economisch ontwikkelde EU, maar ook omdat de Kroaten graag in Kroatië wonen en eigenlijk het liefst daar zouden blijven. Er zijn zeker veel perspectieven voor een positieve economische ontwikkeling, maar er zal veel gedaan moeten worden op nationaal en EU niveau om economisch herstel teweeg te brengen en nieuwe banen te creëren.

Op dit moment zijn de prognoses over een voorspoedig economisch herstel matig tot negatief. De wereldrecessie heeft een hoge tol geëist in de kleine landen met kwetsbare en niet concurrerende economieën. Kroatië, net als andere West-Balkan landen, heeft te kampen met een ‘verzwaard pakket’ van economische achterstand door de oorlogsverwoestingen die plaatsvonden in de eerste helft van de jaren negentig van de vorige eeuw. Kroatië, pas sinds 1992 een onafhankelijke staat, heeft in de jaren negentig ook een ingewikkeld privatiseringsproces van de vroegere staatsbedrijven doorgemaakt. Dat proces – zoals in andere voormalig communistische landen – is niet voorspoedig verlopen. Vele bedrijven zijn nooit hersteld en sommige industrietakken zijn bijna helemaal verdwenen, zoals de scheepsbouw. De investeringspolitiek en het aantrekken van vers kapitaal uit het buitenland zijn vertraagd door corruptie en enorme bureaucratie. Dat belemmert vooral ontwikkeling en modernisering van de Kroatische toerisme industrie, die nog steeds de belangrijkste inkomstenbron vormt en buitenlandse investeerders hard nodig heeft.

Hoe men in Europa denkt over de bedrijfscultuur in Kroatië wordt snel duidelijk na het raadplegen van de officiële site van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland waar de bedrijfscultuur in Kroatië als hiërarchisch en autoritair wordt beschreven

Volgens de site zouden Kroaten zakelijk gezien wat conservatiever ingesteld zijn dan de rest van de Balkan. Zonder erop in te gaan hoe correct de beschrijvingen op de site eigenlijk zijn, is het vooral belangrijk aan te nemen dat Kroatië een zeer negatief imago heeft. De Kroatische overheid zal veel werk moeten doen om zich als een aantrekkelijk investeringsland te ontwikkelen.

De corruptiebestrijding is al als een belangrijk onderdeel van economische en fiscale hervormingen aangekaart. Het is wijdverbreid en het reikt tot de hoogste politieke kringen. Onder externe druk van de EU werd de bestrijding van de corruptie een belangrijke component van associatie onderhandelingen. In december 2010 werd de voormalige Kroatische premier, Ivo Sanader, gearresteerd, gevangen genomen en wordt berecht in een nog steeds lopende rechtszaak. Sanader moest voor de rechter verantwoorden hoe hij zich tijdens zijn premierschap had kunnen verrijken. Naast criminele vervolgingen van de politieke en economische elites, heeft de Kroatische overheid een reeks mechanismes in werking gesteld - zoals rigoureuze belastingcontroles - om corruptie tegen te gaan.

De druk vanuit de EU was ook belangrijk voor het handhaven van Kroatië als rechtsstaat. Op de dag van het Kroatische toetredingsfeest tot de EU, dat gehouden werd op de nacht van 31 juni 2013 met hoogwaardige gasten uit Brussel en de EU lidstaten, was de Duitse Bondskanselier Angela Merkel prominent afwezig. Aanvankelijk werd op haar komst gerekend. De geruchten gingen dat Merkel niet kwam vanwege een wet die het Kroatisch parlement had aangenomen enkele dagen vóór de toetreding van Kroatië tot de EU. De wet – ook bekend als Lex Perković – moest het moeilijk of onmogelijk te maken om Kroatische verdachten van onder meer oorlogsmisdaden uit te leveren aan de andere EU-lidstaten. In feite ging het om de uitlevering aan Duitsland van Josip Perković, de voormalige directeur van de Kroatische tak van de Joegoslavische communistische geheime politie. Perković is verdacht van de moord op de Kroatische zakenman Stjepan Đureković, die was overgelopen naar Duitsland en die daar, in 1983, werd vermoord. De wet was scherp bekritiseerd door de Europese Commissie, en vooral door Duitsland, waar Josip Perković gezocht werd voor de moord. Na veel kritiek en zelfs dreigingen met EU sancties, heeft de Kroatische regering toegegeven en werd Perković gearresteerd en uitgeleverd aan Duitsland in januari 2014.

Wat zeggen deze twee voorbeelden - de vervolging van de voormalige Kroatische premier en Lex Perković - over de dynamiek van nationale en Europese belangen over de plaats van Kroatië in de EU? Men zou kunnen concluderen dat de invloed van de EU in  Kroatië nog niet tot zichtbare veranderingen heeft geleid, maar die processen die op gang zijn gezet pas later tot tastbare resultaten zouden leiden.  Het proces van de toetreding, dat vele jaren duurde, was al een belangrijke katalysator geweest voor het identificeren en aanpakken van een aantal diep gewortelde en sluimerende politieke en economische problemen. Zonder twijfel zouden de corruptie problemen vroeger of later aangepakt moeten worden, maar door de Kroatische onderhandelingen tot toetreding is corruptie eerder aangepakt door externe druk van de EU.  De voorbeelden van de arrestatie van Sanader en de uitlevering van Perković aan Dutisland hebben laten zien hoe ingewikkeld het kan zijn om de nationale dynamiek tussen van wetgevende en uitvoerende macht te verenigen met de EU politiek.  Een pragmatische aanpak van de Kroatische regering heeft gezorgd dat nationale problemen opgelost kunnen worden in het EU kader door een voorkeur te geven aan algemene en niet aan particuliere belangen.

Tot slot, de invloeden van de EU in Kroatië zullen op langere termijn ook moeten leiden tot verandering in de politieke, juridische en economische cultuur.  Kroatië is en blijft een belangrijk strategisch gebied voor de EU.  Een politiek stabiel en economisch sterk Kroatië zal als een brug dienen naar de EU-De uitbreiding zuidwaarts.

Dit artikel verscheen in ‘De Hofvijver’ nr. 39, d.d. 24 februari 2014.