N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Grote erfenis aan problemen in eerste troonrede kabinet
Arco Timmermans, onderzoeksdirecteur Montesquieu Instituut Den Haag
Verkiezingen veranderen, behalve de partijpolitieke kleur van het kabinet, de prioriteiten die door het nieuwe kabinet worden gesteld. Zo wordt althans over het algemeen aangenomen. Onderzoek naar de verdeling van aandacht voor grote problemen in drie verschillende landen – het Verenigd Koninkrijk, Denemarken en Nederland – laat echter zien dat de prioriteiten die uit troonredes naar voren komen veel minder sterk wisselen in jaren na verkiezingen en dan gedacht.
Politieke partijen vormen de agenda waarover de majesteiten in de drie landen elk jaar weer mogen spreken voor het parlement. Om echter de ontwikkeling van die troonredes goed te begrijpen is een ander perspectief nodig dan alleen het idee dat verkiezingen de democratische aanzet zijn tot een geheel nieuwe politieke agenda. Onderzoek naar troonredes laat zien dat het vooral zich naar voren dringende onderwerpen en problemen zijn waar de aandacht naar uit gaat. Grote thema’s waar regeringen niet onderuit kunnen, zoals oplopende werkloosheid, uit de hand lopende kosten voor gezondheidszorg, spanningen tussen bevolkingsgroepen en terreurdreiging voeren dan de agenda aan.
Burgers beoordelen regeringen en de partijen die eraan deelnemen ook niet alleen (of misschien zelfs maar weinig) op het nakomen van de wensenlijstjes in partijprogramma’s en kijken vooral of bewindspersonen wel gehoor geven aan de problemen die in het land de boventoon voeren. Burgers willen ook zien dat oplossingen duidelijk en geloofwaardig zijn. Problemen zijn veelal ongetemd en dynamisch en daarmee geven ze directe aanleiding tot het bijstellen van opgeschreven plannen of tot drastische prioriteitswisselingen. Dat is lastig sturen, vooral in landen zoals Nederland en Denemarken waar coalitiepartners toch vooraf enige zekerheid over de gezamenlijke koers willen hebben. Coalitieregeringen moeten dan ook voortdurend balanceren tussen alles wat er gepland wordt en hoe sneller gereageerd kan worden op ontwikkelingen en onverwachte gebeurtenissen nodig is. Vooral dat laatste brengt coalitiepartners regelmatig onderling in de knel. Toch dwingen de op bestuurders afkomende problemen en de verwachtingen van burgers tot aanpassingen van de aandacht.
Problemen zijn veelal ongetemd en dynamisch en daarmee geven ze directe aanleiding tot het bijstellen van opgeschreven plannen of tot drastische prioriteitswisselingen. Dat is lastig sturen, vooral in landen zoals Nederland en Denemarken waar coalitiepartners toch vooraf enige zekerheid over de gezamenlijke koers willen hebben. Coalitieregeringen moeten dan ook voortdurend balanceren tussen alles wat er gepland wordt en hoe er snel gereageerd kan worden op ontwikkelingen en onverwachte gebeurtenissen . Vooral dat laatste brengt coalitiepartners regelmatig onderling in de knel. Toch dwingen de op bestuurders afkomende problemen en de verwachtingen van burgers tot aanpassingen van de aandacht.
Hoe de jaarlijkse politieke agenda meer of minder ingrijpend verandert, wordt duidelijk uit een inhoudsanalyse van troonredes sinds 1945. Daaruit blijkt dat prioriteiten voor grote beleidsthema’s in alle drie de landen even vaak tussentijds verschuiven als na verkiezingen en de erop volgende regeringsvorming. Nieuw aantredende kabinetten zetten dus ook de aandachtsverdeling van hun voorgangers vaker door dan gedacht. Wisselingen van kleur in de coalitie blijken er minder toe te doen dan partijen zelf vaak beweren. Ook de eerste troonrede van een nieuw kabinet laat doorgaans een grote mate van continuïteit zien. De troonrede vorig jaar van het toen demissionaire kabinet-Rutte I liet na de exit van de PVV wel duidelijke plussen en minnen in de aandacht zien. Echte PVV-thema’s kwamen ineens minder naar voren en de economie verdrong bijna alles.
Het is nog de vraag hoe het zittende kabinet-Rutte II straks in haar eerste troonrede een eigen stempel op de politieke agenda gaat drukken. Analyse van voorgaande kabinetten laat in elk geval zien dat we daar niet al te hooggespannen verwachtingen over moeten hebben. De erfenis aan problemen op de agenda van het voorgaande kabinet is groot. Het is dan de kunst voor een nieuw kabinet om in haar eerste troonrede te laten zien dat goed is nagedacht over oplossingen.
Dit artikel verscheen in De Hofvijver nr. 33 d.d. 26 augustus 2013.