Meer van hetzelfde? De schaduw als de ideale habitat van de PVV

Wilders wordt steeds vaker verweten dat hij in herhaling valt. Maar voor zijn eigen achterban verveelt zijn boodschap nooit.

Heel de wereld keek gespannen toe tijdens de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2017. Zou dit het startpunt zijn van een hernieuwde stroom van populisme door Europa? Of zou het populisme eindelijk verslagen worden? Onder het oog van de internationale pers bleek het “slechte” soort populisme dan toch eindelijk ten val te zijn gebracht nadat de verkiezingsuitslag bekend werd gemaakt. Toch stuitte deze analyses al snel op veel weerstand: de PVV was niet de grootste partij geworden, maar had toch winst geboekt. De partij is een stabiele factor sinds 2006, en weet telkens een grotere schaduw over de regering te werpen. Is dit waar Wilders zich het meeste thuis voelt?

De paradox in het populisme

Redenerend vanuit definities over de kern van het populisme kan gesteld worden dat dit de ideale positie voor Wilders en zijn PVV is. Juist in dit schaduwrijke politieke klimaat kan zijn anti-elite retoriek overleven. Net dichtbij genoeg om de elites te beschieten, zonder het risico om neergehaald te worden door eigen vuur. Dis is ook precies de paradox in het populisme. Als een ware Messias vecht Wilders om het gedepriveerde gewone volk te bevrijden van de heerschappij van de corrupte elites. Als gedwongen politicus vertegenwoordigd hij het gewone volk in tijden van crisis en noodzaak. Hier zit de crux. Kan Geert Wilders nog wel een deel uitmaken van het gewone volk als zijn PVV in de regering zou zitten, of maakt dit een elitaire partij van de PVV – die net zoals andere partijen niet in staat zou zijn om zich aan haar beloften te houden, zoals minder windmolens en Marokkanen?

Vervelende herhaling of nodige bevestiging

Het antwoord is tweeledig. Enerzijds kan gesteld worden dat Geert Wilders’ gewone Nederlanders CD te bekrast is geworden, zijn anti-elite LP grijs gedraaid is en zijn anti-Islam cassetteband niet langer afgespeeld kan worden in de apparatuur van het nieuwe kabinet. De kritiek op Wilders’ recentelijke optredens in debatten is dan ook niet ongezouten. Vaak wordt gesteld dat hij in de herhaling valt, en zijn anti-Islam retoriek inmiddels weinig verrassend is.

Maar wie geeft die kritiek? Wie wil er niet langer luisteren naar de PVV? Dit zijn nochtans de analisten die Wilders zonder twijfel als deel van de (linkse) elites beschouwt. De keerzijde van de medaille is dan ook dat we ons af moeten vragen of de volgers van Wilders ook genoeg hebben van zijn retoriek.

Het antwoord is waarschijnlijk ontkennend. Voor de analisten is de kritiek op de Islam, de elites en de media wellicht onnodige herhaling, voor PVV stemmers is het een nodige bevestiging van hun onderbuikgevoel. Het feit dat de elites het er niet mee eens zijn is koren op de PVV molen. Er is nou eenmaal van alles mis in Nederland, en er is maar één partij die deze zorgen aankaart. Zolang de elites niet naar de PVV luisteren, is er geen andere optie dan continue de waarheid te herhalen. En Wilders is de enige die deze taak op zich kan nemen. Voor zijn publiek verveelt de boodschap niet. Sterker nog, de herhaling is enkel een bevestiging van het idee dat er na al die jaren nog steeds niet geluisterd wordt in Den Haag.

De beste stuurlui staan aan wal

Wilders’ positie aan de zijlijn heeft dus belangrijke voordelen. Ten eerste is dit de ideale positie om de elites verantwoordelijk te houden voor de problemen ervaren door de gewone Nederlander. De regering treft blaam, en niet de PVV die het zo graag had willen proberen, en uiteraard beter in staat zou zijn om te luisteren naar de stem van de gewone man. De beste stuurlui staan aan wal.

Ten tweede is deze positie lang vol te houden, en kan de inhoud van de argumenten op maat worden gemaakt wanneer zich een nieuwe “crisis” aandoet. De woorden van Wilders mogen dan als herhaling klinken voor sommige ongetrainde luisteraars, de geoefende luisteraar kan steeds een stem herkennen die zich aanpast op een nieuwe situatie van extreme crisis en noodzaak. Zolang de zorgen van Nederlanders gearticuleerd door de PVV niet worden erkend door andere partijen, zal het verhaal nooit gaan vervelen voor hen die willen luisteren.