De diepere betekenis van de winst van het CDA

Het was een enigszins onwezenlijke ervaring om lijsttrekker Buma van het CDA op de verkiezingsavond van vorige week te zien juichen. Natuurlijk behoorde zijn partij met zes zetels winst tot de winnaars van de verkiezingen. Enige ingetogenheid had desondanks voor de hand gelegen, nu het aantal van 19 zetels het op een na slechtste resultaat van de christen-democratie in de parlementaire geschiedenis is. Het door de PvdA behaalde aantal van negen zetels is een historisch dieptepunt, vergelijkbaar met de uitslag van het CDA uit 2012. Tezamen komen de twee voormalige systeempartijen thans slechts uit op 28 zetels.

Christen-democratie als alternatief

Toch lijkt er, zeker internationaal, weinig aanleiding te bestaan om de christen-democratie als politieke stroming af te schrijven. Jan-Werner Müller, de vanwege zijn recente boek over het populisme alom gelauwerde hoogleraar Politicologie aan Princeton, heeft een nieuw boek in voorbereiding over de christen-democratie. Deze stroming is voor hem interessant, omdat zij - hoewel aanvankelijk evenals het populisme illiberaal van karakter - wel het belang van de rechten van minderheden inzag. Ook vermeldenswaard is het laatste nummer van het tijdschrift Perspectives on Political Science, dat een symposium bevat over de vraag of de christen-democratie het volgende Amerikaanse importproduct uit Europa zou kunnen worden. In de Verenigde Staten zoeken groepen christelijke kiezers naar een alternatief voor het progressieve liberalisme van Hillary Clinton enerzijds en het rechtse populisme van Donald Trump anderzijds.

Rechtse light-versie

Hier te lande is de bescheiden winst van het CDA vooral toegeschreven aan de verrechtsing van de partij. Onder Buma zou de christen-democratie zich de afgelopen jaren hebben ontwikkeld tot een PVV light. Hierbij wordt dan in het bijzonder verwezen naar standpunten ten aanzien van het integratiebeleid, in relatie tot de nadruk op nationale identiteit. Te denken valt aan voorstellen om het hebben van een dubbele nationaliteit tegen te gaan en het zingen van het Wilhelmus op school. In een artikel in het Nationaal Archief Magazine, getiteld 'Hoe rechts is het CDA?', wees ik er echter eerder op basis van een historische analyse van de verkiezingsprogramma's van de partij op dat de omslag op dit gebied reeds van de eeuwwisseling dateert.[1] Bovendien lijkt het CDA, ondanks goede ideologische bedoelingen, vooral met de tijdgeest te zijn meegegaan.

Vergelijking met CHU

Een verdere relativering van de 'verrechtsing van het CDA' is dat, zoals docent godsdienstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden Tom-Eric Krijger onlangs heeft betoogd, het CDA onder Buma meer op de voormalige Christelijk-Historische Unie (CHU) is gaan lijken.[2] Na een periode waarin resp. de KVP (Van Agt, Lubbers) en de ARP (Balkenende) de dienst uitmaakten binnen de fusiepartij, zou de tijd nu rijp zijn voor de bloedgroep van de CHU om een stempel te drukken op het CDA. Inderdaad was de CHU altijd een wat conservatievere partij, die gehecht was aan de Nederlandse geschiedenis en identiteit en van daaruit meende dat de overheid op levensbeschouwelijk gebied kleur diende te bekennen.

Ideologische continuïteit

Aldus bezien kan de verkiezingswinst van het CDA ons mogelijk eerder iets leren over de aanhoudende vitaliteit van politieke tradities dan over 'verrechtsing'. De omstandigheden mogen wijzigen, maar dat betekent nog niet dat de oude ideologieën ook zijn uitgewerkt. Het is dan ook nog maar de vraag of politieke partijen inderdaad als olifanten kunnen worden beschouwd die op weg zijn naar hun laatste rustplaats, zoals Geerten Waling betoogt in Zetelroof (2017). Behalve het CDA zelf, kan ook de PvdA enige hoop putten uit de electoraal klaarblijkelijk niet volledig mislukte combinatie van ideologische continuïteit en verandering binnen de christen-democratie van de afgelopen jaren.

[1] https://www.researchgate.net/publication/48345329_Hoe_rechts_is_het_CDA_Christen-democraten_gaan_mee_met_de_tijdgeest

[2] http://www.rd.nl/opinie/uitgerekend-de-chu-maakt-nu-haar-comeback-1.1381251