Juncker’s ‘State of the Union’: tóch optimisme

De hemel boven Europa is opgeklaard als Commissie-‘president’ Juncker op 13 september 2017 zijn State of the Union afsteekt. Frankrijk en Duitsland bepalen de koers en de politiek daar spoort plotseling prima met die van ‘Brussel’. Bovendien is het economisch volop zomer in Europa.

Een jaar geleden nog voorzag Juncker een dodelijke ‘existentiële crisis’ voor de EU. Die is intussen overgewaaid. Want Angela Merkel blijft in Berlijn de vertrouwenwekkende superervaren kanselier. Parijs belooft met president Emmanuel Macron, een ‘geestelijke zoon van Juncker’, vernieuwing.

Macron wil naar een Europese defensie. Hij wil (typisch Frans) protectionisme. Dus controle op de investeringen hier vanuit China. Bovendien de invoer van goederen vanuit China beperken evenals de goedkope arbeid uit Oost-Europa. Macron bepleit een Eurozone met een budget en een Europees investeringsplan ten bate van de zwakke eurolanden. Dat zijn allemaal – vaak elders in de EU omstreden - Commissieplannen. Cruciaal is het dat Macron als eerste Franse president Duitse zuinigheid voorstaat bij de overheid.

Wie is de baas?

Sinds 2010 opent de Commissievoorzitter na de zomervakantie in Straatsburg het werkjaar met een overzicht van wat is bereikt en de planning voor de toekomst. Inzet is het programma van de Commissie en het Europees Parlement. Na de rede volgt uiteraard debat. Waarna de Commissievoorzitter het programma 2018 neerlegt in een nota voor de (halfjaarlijks roulerende) voorzitter van de Raad van Europese Ministers, momenteel Estland.

Zo wordt de schijn opgehouden alsof de Europese Commissie de initiërende instelling is met het Europees Parlement en de Raad van Ministers als de besluitnemers. In werkelijkheid deelt de Europese Raad onder leiding van Donald Tusk de lakens uit. Juncker is lid van die Raad, zij het zonder stemrecht. Het Europees Parlement daarentegen heeft geen greep op die Europese Raad. Tusk brengt in Straatsburg wel verslag uit van iedere top, maar legt uitdrukkelijk geen verantwoording af aan het Europees Parlement.

Komisch toneel

Overigens doet dat na-apen vanuit Brussel van de VS, met hun prestigieuze State of the Union van de Amerikaanse president voor het Congress, enigszins komisch aan. Europa heeft zelfs twee ‘presidenten’ (Europese Commissie en Europese Raad), maar geen echte die gekozen is. Zo is ook het Europees Parlement geen echt parlement omdat er geen Europese regering bestaat om te controleren.

Wordt het in Straatsburg een hartelijk treffen van Jean-Claude Juncker met het Parlement? Bij zijn laatste bezoek in juli noemde hij het ‘een zeer belachelijke instelling’ (very ridiculous). Hij was woedend om in Straatsburg voor een lege zaal te moeten verschijnen. 97% van de parlementariërs spijbelde die dag.

De Commissie Juncker. Foto: Europese Commissie

Oogstjaar 2018 nadert

2018 wordt het oogstjaar voor de Commissie die het jaar daarop vertrekt. Juncker is geen kandidaat voor een tweede termijn, zegt hij. Zijn vorige ‘State’ stond in het teken van de onmacht van de EU door onder andere de euroscepsis. ‘Onze Europese Unie verkeert in een existentiële crisis’, aldus Juncker. In 2015 was zijn invalshoek nog wat meer typisch Juncker, dus ironisch-sarcastisch: ‘Er zit niet genoeg Unie in dit Europa’. Zó pessimistisch zal hij deze keer dus niet zijn.

Een reeks regeringsleiders, waaronder zeker Mark Rutte, zit overigens niet te wachten op initiatieven die de overheidsuitgaven weer opstuwen, zoals het genoemde investeringsplan en de EU-defensieplannen, laat staan op Frans protectionisme. Om deze aarzeling te dempen draait de Commissie de rollen om. Zij presenteerde een Witboek met vijf opties voor de toekomst. Daaruit mogen de regeringen zelf kiezen. Curieus detail: zie hoe de Commissie haar afhankelijkheid van de Europese Raad hiermee etaleert.

Vijf routes naar Europa

• 1. 

  Status quo, ofwel met vallen en opstaan, ambitieus voortwerken zoals het al jaren gaat;
• 2. 

  Alles gooien op de interne markt en de werkgelegenheid. Wat de Britten wilden en premier Rutte eveneens sterk aanspreekt;
• 3. 

  Een voorhoede vormen van de landen die met bijvoorbeeld defensie, binnenlandse veiligheid, uniforme belastingen en sociaal beleid voorop gaan;
• 4. 

  Minder onder handen nemen en tegelijk sneller en effectiever werken;
• 5. 

  Véél meer Europa. De regeringen brengen over de hele linie meer financiën en bevoegdheden naar Brussel.

Vast staat dat Europa te verdeeld is om een keuze te maken. De Europese Raad heeft intussen al vier keer vergaderd maar steeds zonder dat Witboek aan te snijden. In december gaat dat alsnog gebeuren.

Vijf grote problemen

Europa worstelt met vijf enorme problemen:

• - 

  de vluchtelingenstroom die Europa bovendien inmiddels politiek versplintert;
• - 

  het aanhoudend moslimterrorisme;
• - 

  de Brexit-vechtscheiding die bovendien een gat van jaarlijks tien miljard slaat in de EU-begroting;
• - 

  het zwakke optreden als EU tegenover de VS, Rusland, Turkije, China, etc.;
• - 

  de eurokritische burgerij.

De euroscepsis maakt regeringsleiders als Rutte kopschuw tegenover ‘meer Europa’ via Macron en Juncker. De impopulariteit van de EU daar belet het de Commissie bovendien om op te treden tegen zuidelijke landen met ontoelaatbare tekorten.

Verder stoort het de Commissievoorzitter enorm dat de EU langs de randen afbrokkelt. Het VK stapt er uit en de Visegrad-landen (Hongarije, Polen, Slowakije, Tsjechië) weigeren om in de EU-Raad plechtig genomen besluiten uit te voeren. Dat is eerder nooit gebeurd. ‘Daardoor is de EU niet langer een ‘rule-based’ systeem’ zo klaagt Juncker. ‘Onze geloofwaardigheid staat nu op het spel’.

Conclusie

Het zou logisch zijn als Juncker aanknoopt bij optie 1 van zijn Witboek. Met vallen en opstaan gezamenlijk doorgaan met Europa, net zoals al tientallen jaren voorheen. Zie mijn analyse in De Hofvijver van mei 2017: Grote problemen weet Europa altijd op te lossen, die aantoont dat dit niet slecht heeft gewerkt. Dit is de enige route waarover de nationale leiders het wel eens worden. Met zijn stokpaardje ‘flexibiliteit’ kan Juncker tegelijk de indruk wekken de andere opties deels met optie 1 te gaan verweven.

Voor het Europees Parlement telt bovendien dat de toon van Juncker’s plechtige toespraak optimistischer zal zijn dan tevoren. Dankzij Frankrijk en Duitsland; de overal aantrekkende economie en een volgens een recente peiling wat afgenomen euroscepsis. Zo komt het toch nog goed tussen voorzitter Juncker en zijn ‘belachelijke’ parlement.