'Opmars van partijleiders'

Voerman: Ondanks democratisering binnen partijen

‘De partijleider komt steeds meer voor de partij te staan.’
Gerrit Voerman, kenner van het Nederlands partijwezen, voorziet een ‘voortgaande personalisering’ binnen politieke partijen.
‘De direct door de leden gekozen partijleider zal waarschijnlijk een steeds grotere greep krijgen, de partijorganisatie zal meer dienend worden’, voorspelt Voerman, gevraagd naar de toekomst van politieke partijen. ‘De ontwikkeling van partijen richting campagne-organisaties lijkt moeilijk te stoppen.’

Die ‘personalisering’ kan zo ver doorschieten, signaleert Voerman, directeur van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen in Groningen, dat er naar het voorbeeld van Wilders’ PVV vaker ‘één persoons-partijen’ ontstaan, partijen die helemaal rondom een persoon zijn opgetrokken.’
Voerman:  ‘Doordat de kiezers losser raken van de partij, is er meer ruimte ontstaan. Als een BN’er het probeert, maakt hij of zij een grote kans. Misdaadverslaggever Peter R. de Vries heeft het in 2005 met zijn PRDV even overwogen en stond in de peilingen meteen op vijf zetels.’

Het gaat er sinds een paar jaar af en toe hard aan toe in de Tweede Kamer. Maar Nederland heeft eerder ook heftige perioden van politieke polarisatie gekend, jaren van vurige partijstrijd. De jaren ’70 - de tijd van Den Uyl, Van Agt en Wiegel - mochten er zijn. In de jaren’ 30 ging het er somtijds zo heftig aan toe dat de Kamervoorzitter parlementariërs de toegang tot het Kamergebouw ontzegde. En voor de Eerste Wereldoorlog (1914) dreigde soms zelfs een handgemeen. In de jaren vanaf 1880, jaren waarin arbeiders, gereformeerden en katholieken streden voor emancipatie, klotste het water af en toe ook hoog tegen de dijken op. Zoals zich laat aflezen van partijaffiches. Die van de 'jonge' SDAP uit 1918, afkomstig uit de collectie van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, is een fraai voorbeeld van politieke strijdbaarheid.

Er moet in Nederland, net als in Duitsland, een ‘Parteiengesetz’ komen.

Hanco Jürgens, wetenschappelijk onderzoeker aan het Duitsland Instituut in Amsterdam, versus Ingrid van Biezen, hoogleraar vergelijkende politicologie aan de Universiteit Leiden.

Paul Lucardie

In een democratie heerst de wil van het volk, dat is bekend. Maar hoe weet men wat het volk wil? In Nederland hebben we daar twee methoden voor, een ingewikkelde en een eenvoudige. De ingewikkelde methode is via verkiezingen van een volksvertegenwoordiging. Dat is ingewikkeld, omdat we die vertegenwoordigers niet rechtstreeks kiezen maar via lijsten die door politieke partijen worden vastgesteld. De vertegenwoordigers zijn (min of meer) gebonden aan een verkiezingsprogramma dat ook door hun partij is opgesteld.

Nu is  niet veel meer dan 2% van de kiezers lid van een partij, en een groot deel daarvan meer papieren dan actief lid. Het is dus niet vreemd dat die volksvertegenwoordigers in veel opzichten afwijken van doorsnee-Nederlanders. Ze zijn veel hoger opgeleid, hebben een hoger inkomen (ook voordat ze gekozen werden), zijn iets ouder en vaker man dan vrouw. Onderzoek laat zien dat ze weliswaar op veel punten toch dezelfde opvattingen huldigen als hun kiezers, maar over een aantal belangrijke zaken zoals Europese integratie en vreemdelingenbeleid denken ze anders. Vanuit democratisch oogpunt is dat een nadeel van deze methode.

Kunt u deze nieuwsbrief niet goed lezen? Bekijk dan de online versie.