Coalitiepolitiek staat transparantie in de weg

Voormalig voorzitter van de Tweede Kamer Frans Weisglas en directeur van ProDemos Kars Veling, als moderator, lieten in de Tweede Kamer hun licht schijnen over de transparantie in het Nederlandse parlement. Zij vonden dat op de parlementaire transparantie in Nederland nogal wat aan is te merken. De grootste belemmering voor transparante politiek is coalitiepolitiek, coalitiepartners willen namelijk hun grip op het beleid niet verliezen. Dat zijn de belangrijkste conclusies van het debat ‘Parlementaire Transparantie,’ georganiseerd door het Montesquieu Instituut en ProDemos in het kader van de Zomerconferentie.

De Tweede Kamer lijkt het meest transparante orgaan uit de Nederlandse politiek, maar een nadere blik leert ons dat dat niet zo is. Dit betoogde Frans Weisglas, met drie voorbeelden. Ten eerste zijn alle vergaderingen van de Tweede Kamer in beginsel openbaar, op de AIVD-commissie na. Maar de meeste procedurevergaderingen van de commissies zijn besloten, wat volgens Weisglas zonde is.

Weisglas memoreerde als tweede punt dat vrijwel alle fractievergaderingen besloten zijn. Terwijl, aldus Weisglas, deze vergaderingen juist het belangrijkst, interessantst, en meest politiek zijn. Alleen bij de fractievergaderingen laten de Kamerleden hun eigen mening horen: na de vergaderingen zal de woordvoerder enkel nog het fractiestandpunt bepleiten. Het debat is daarmee volgens Weisglas verdwenen. Het gaat in het debat enkel nog om statements, niet meer om overtuigen en overtuigd worden.

Ten derde noemt Weisglas de talloze formele en minder formele overleggen en besprekingen. Een regeerakkoord wordt in achterkamertjes bepaald, waarna de coalitie steeds krampachtiger de vrede probeert te bewaren. Het transparantiegehalte gaat volgens Weisglas daardoor ‘van kwaad tot erger’. Het zuivere dualisme is verdwenen en politiek is meer voor de bühne geworden. Kars Veling viel hem daarin bij. Transparantie is voor politici riskant, want met transparantie verliezen zij de controle. In de loop der tijd stort een coalitie zich vol overgave op de achterkamertjes om de controle maar niet te verliezen.

Veling plaatste vraagtekens bij de term transparantie. Neem nou een pot erwten. Zonder etiket kan de klant zelf goed zien dat de pot gevuld is met erwtjes. Transparanter kan niet. Maar welke erwten zitten nou precies in die pot en wat zit er in die erwtjes? Daarvoor heeft de consument het etiket nodig. Niet zo transparant, maar wel heel handig. Zo is het volgens Veling ook met politiek. Transparantie is handig, maar soms is het nog veel handiger als het volk "duiding" krijgt op wat er gebeurt.

Volgens Veling omvat transparantie drie zaken: ten eerste moet de transparantie een level playing field voor alle betrokken partijen geven. Ten tweede zorgt transparantie voor vertrouwen, ten koste van de competentie, zo blijkt. Ten derde is transparantie een alternatieve vorm van checks and balances. Door transparantie moet ‘het volk’ het parlement kunnen volgen, en het parlement het kabinet.

Vanuit het publiek werd gevraagd naar de mening van de heren over lobbyen en transparantie. Lobby is er altijd geweest, aldus Veling. Weisglas vindt dat de lobby professioneler is geworden. Daarbij gaat hij er van uit dat Kamerleden het hele verhaal horen en hun integriteit voorop stellen. Transparante democratie is volgens beide heren een perfect middel om de lobby te kanaliseren. De lobby is een verrijking van de democratie.