Het Zweeds voorzitterschap: voorbij aan de crisismodus?

“Elke tijd heeft een vrijheidskwestie. En veiligheid is de grootste Zweedse vrijheidskwestie van onze tijd geworden”. Met deze zin opende kersverse premier Ulf Kristersson de presentatie van de prioriteiten van het Zweeds voorzitterschap van de Raad van de EU. Vanaf januari mag het Scandinavische land een half jaar lang de voorzittersrol op zich nemen. In de Riksdag blikte Kristersson vooruit op deze periode en lichtte hij de vier belangrijke thema’s van het Zweeds voorzitterschap toe: veiligheid in Europa, concurrentievermogen van de EU, de energietransitie en de staat van de rechtsstaat.

Dat de Zweed zijn speech begon met het belang van veiligheid is geen verrassing. In Europa is veiligheid natuurlijk een hot topic, met de invasie van Rusland in Oekraïne, maar ook in Zweden staat veiligheid hoog op de agenda. Het was dit onderwerp waarmee de rechterflank in Zweden de sociaaldemocraten uit de regeringsbankjes wist te stoten bij de verkiezingen eerder dit jaar. Na acht jaar sociaaldemocraten is er nu een rechtse regering aan de macht in het Scandinavische land. Ondanks gedoogsteun van een eurosceptische partij, gaf de regering aan pro-Europees te willen handelen. Het voorzitterschap is daar een eerste vuurdoop voor.

In de ban van de oorlog

Zweden neemt het stokje over van Tsjechië en komt aan het roer te staan van een Europa dat een ongekend jaar heeft meegemaakt. De oorlog in Oekraïne heeft alles op scherp gezet in het continent en de gevolgen hiervan zijn op vele vlakken merkbaar. De agenda van het Zweeds voorzitterschap wordt dan ook deels overheerst door de gevolgen van deze oorlog, die het tweede jaar in zal gaan. Bovenaan staat het verzekeren van ‘een veilig Europa’. Dit betekent voor Zweden zowel stappen zetten met het Europees defensie- en veiligheidsbeleid en het Strategisch Kompas, als ook Oekraïne blijven steunen in de strijd tegen Rusland. Met dit laatste punt zal Zweden de handen vol hebben. De eenheid die Europa in het begin van de oorlog toonde is al niet meer zo vanzelfsprekend, en nu de economische pijn als gevolg van de invasie groter wordt, zal het moeilijker worden om tot overeenkomsten te komen. Recent toonde Hongarije al aan dat het dwars kan blijven liggen, dus eensgezinde actie zal veel doorzettingsvermogen van Zweden vragen.

Ook de energietransitie heeft een extra belang gekregen sinds de Russische invasie. Eerst was deze transitie voornamelijk een klimaatkwestie, maar inmiddels is het ook een veiligheidskwestie geworden, aldus Kristersson. Om hier vaart mee te maken wil Zweden aan de slag met de verdere uitwerking van het Fit for 55-pakket.

Voorbij crisismanagement?

De EU werkt de afgelopen tijd in permanente crisismodus, met als gevaar dat zaken waar een lange adem voor nodig is ondergesneeuwd raken. Tsjechië liep hier ook tegenaan het afgelopen half jaar. Of het Zweden lukt om het voorzitterschap zo in te vullen dat het voorbij crisismanagement gaat, valt nog te bezien. Zelf heeft het land hier al wel op voorgesorteerd: noodgedwongen gaat er veel aandacht naar de oorlog in Oekraïne, stelt de site van het Zweeds voorzitterschap, maar tegelijkertijd is het cruciaal om ook in te blijven zetten op economische groei om langetermijnuitdagingen aan te pakken. In het jaar dat de interne markt dertig jaar bestaat wil Zweden de nadruk leggen op het belang van de Europese open markt.

Concreter betekent dit dat het land aan de slag wil met het verbeteren van het concurrentievermogen van de EU. De EU moet meespelen op de mondiale markt en wegblijven van het vertonen van protectionistische trekjes. Ambitieuze plannen, maar deze kunnen nog wel eens tegenwind verwachten van de andere kant van de Atlantische oceaan: nieuwe wetgeving van de Verenigde Staten bevat miljarden aan staatssubsidies die kunnen leiden tot marktverstoringen in de EU. Het is wachten tot de Europese protectionisten zullen oproepen tot het beschermen van de EU-markt met vergelijkbare maatregelen.

Radicaal-rechtse olifant in de kamer

Nog maar drie maanden geleden waren er verkiezingen in Zweden en hier moesten de sociaaldemocraten na acht jaar het land geleid te hebben afzwaaien en ruimte maken voor een rechtse coalitie Het is vooral de rol die de radicaal-rechtse partij Zweden Democraten heeft gekregen die het gesprek van de dag is. Bij de verkiezingen kreeg de partij 20% van de stemmen en hoewel de partij geen formele rol heeft gekregen in het Zweedse kabinet, functioneert het kabinet wel met gedoogsteun van deze partij. Waar Kristersson bekend staat als pro-EU, is niet hetzelfde te zeggen over deze gedoogpartner.

De invloed van deze partij baart Europa ook zorgen. De Zweden Democraten staan niet op één lijn met de Europese plannen op het gebied van klimaat, en daarnaast had de partij zich ook verzet tegen het onthouden van de EU-middelen aan landen die niet voldoen aan de beginselen van de rechtsstaat. Dit valt wat moeilijk te rijmen met twee van de ambities van het Zweeds voorzitterschap: de groene energietransitie en het handhaven van de rechtsstaat in Europa.

Of deze zorgen gegrond zijn, valt nog te bezien. Kristersson heeft het komende half jaar de kans om te laten zien dat zijn regering inderdaad pro-Europees is.

Judith Dekker is redacteur bij PDC, partner van het Montesquieu Instituut.