De nood aan Europa en de nood in Europa

Aalt Willem Heringa is hoogleraar vergelijkend constitutioneel en administratief recht aan de Universiteit Maastricht

Rutte vroeg recentelijk op het congres van de Europese liberalen aandacht voor de rol van de EU en de noodzaak om naar de wensen van de mensen te blijven luisteren. Ook bleek in zijn opvatting de EU cruciaal bij het zoeken van een geitepaadje na het Oekraïne-referendum.

Eurocommissaris Timmermans wees al weer iets langer geleden op de gevaren die de Europese samenwerking bedreigen. De Brexit, als en wanneer die gerealiseerd wordt, doet afbreuk aan het EU project en verkleint de EU als relevante machtsfactor. En de politiek, althans zoals die zich laat aanzien, van Trump, wijst eerder op een nood aan een sterk Europa dan een verzwakkende Europese samenwerking.

‘They’ of ‘we’?

Tijdens de Brexit campagne verklaarde een Britse minister dat de EU niet in staat was problemen op te lossen en, zo ging hij voort: “they made a mess in Brussels and we need to take matters in our own hand.” They? We? Ik dacht dat nationale ministers zitting hadden in de Raad (van ministers van de EU) en dus medewetgever van de EU zijn.

De EU, dat zijn dus wijzelf. En als nationale politici en regeringsleiders verklaren dat 'Brussel' te weinig oplossingen verzint en te weinig oog heeft voor noden en oplossingen, dan is dat toch een duiding van eigen falen? De Europese Raad, de EU-instelling die aan belang heeft gewonnen de laatste jaren en de EU als organisatie op sleeptouw kan en moet nemen bestaat toch niet uit Brusselse bureaucraten, maar uit de nationale regeringsleiders zelf?

Kortom, als we vinden dat de EU te weinig en te ineffectief doet wat nodig is, dan is dat een verwijt aan onszelf, toch? De Commissie is afhankelijk bij het maken van wetgeving van de Raad en het Europees Parlement. Als de (Europese) Raad niet wil, is de Commissie gebonden. Volkeren van Europa, eis daarom van uw politici dat ze op EU-niveau daadkracht vertonen en de grote supranationale problemen aanpakken en de nationale staten daarbij steunen.

Ons welzijn

Laten we verlangen dat de EU inderdaad een project wordt/blijft/is van onszelf en dat onze nationale politici dat project voor ons welzijn voortzetten. Laten we verder verlangen dat waar Europese samenwerking tot macrowaardevermeerdering leidt, binnen de nationale samenlevingen ook degenen die er niet van profiteren, een graantje kunnen meepikken.

Regiofondsen: prachtig. Steun voor grote infrastructurele projecten: mooi. Maar als we kleine landbouwers kunnen steunen, waarom dan niet de inmiddels veel grotere groepen van werknemers en delen van de bevolking die door globalisering op achterstand komen en die het zicht verliezen op de IT-samenleving en hun kansen op scholing en upward mobility zien verkleinen, of zien dat rijk rijker wordt en arm armer? Deze gevolgen zijn niet de schuld van de EU maar van kortzichtige nationale politiek.

Opportunisme en falen

De nationale politici en politiek hebben gefaald in het leggen van een verband tussen nationale verkiezingen, politiek en Europese samenwerking. Te vaak heeft het opportunisme geregeerd: we geven de EU de schuld van wat er misgaat en prijzen onszelf als blijkt dat de economie groeit. Laten we eerlijk zijn: EU samenwerking is op vele fronten noodzakelijk voor onze noden; nationale politiek kan tevens sommige oplossingen niet bieden.

De EU is echter geen Utopia, maar nationale politiek heeft ook zo zijn kortzichtige kantjes. Zonder elkaar kunnen we niet; samen is de enige weg. Dichte grenzen bestaan niet meer. Financiële markten, Internet, migraties, opwarming van de aarde, vrede en veiligheid, internationale handel, technologie: grenzen bestaan niet meer. Zonder de EU produceert VDL in Born geen BMW mini's; zonder interne markt zou DSM niet zo'n grote werkgever geworden zijn. Zonder open EU-grenzen was Universiteit Maastricht geen grote werkgever geworden en banenmotor voor de regio Maastricht. Banen en nog eens banen, en toch EU-scepsis.

EU-pact

Dan blijft de verklaring van de onzekerheid en veiligheid. Het afbrokkelen van zekerheden en structuren in de zorg en de toegang tot de zorg en baanzekerheid en nieuw soort werkgelegenheid en veiligheid. Dus? Vertalen en verdelen van winst en groei door de EU en open grenzen in investeringen daar waar de globalisering en open grenzen littekens slaan. Zoals Zuid-Limburg heeft moeten omvormen na de sluiting van de mijnen moeten regio's en groepen van de samenleving worden geschoold en gesteund bij de consequenties van open grenzen, technologie, ander soort banen, scholing, vergrijzing en veranderingen in de samenleving.

Een EU-pact, waarbij de EU en haar lidstaten de winsten van de interne markt met de gehele samenleving delen. Van begrotingsconvergentie, naar economische convergentie naar sociale convergentie. Van interne markt, tot economische unie, tot sociaal rechtvaardige inclusieve unie: niet omdat dat moet van de EU, maar omdat we dat als lidstaten samen met de EU aan onze kiezers zijn verplicht.