Slowaakse verkiezingen: de impact van de vluchtelingencrisis brengt Robert Fico waarschijnlijk weer aan de macht

Daniel Kral is postdoctoraal onderzoeker bij de School of Slavonic and East European Studies van het University College London. Zijn onderzoeksinteresses liggen bij kleine staten en de politieke en economische situatie in Centraal en Oost-Europa. Momenteel doet hij onderzoek naar de gevolgen van de economische crisis van 2008-2009 in Centraal- en Oost-Europese landen.

Op 5 maart zijn er parlementsverkiezingen in Slowakije. De huidige premier Robert Fico (van de links-populistische Smer-SD) hoopt op een derde termijn, waarmee hij het record van zijn meest succesvolle Centraal-Europese collega, de Hongaarse Viktor Orban, evenaart.

Vermoedelijk zal de Smer-SD, in tegenstelling tot 2012, geen absolute meerderheid halen. Destijds kon de partij voor het eerst in de democratische geschiedenis van Slowakije alleen regeren. Toch blijft de partij van premier Fico de populairste in de peilingen. 

Opiniepeilingen in Slowakije. Met dank overgenomen van het EUROPP-blog van de London School of Economics

Hoewel de Smer dit keer waarschijnlijk een coalitiepartner nodig zal hebben, zullen de meeste kleine partijen die de kiesdrempel halen strijden om regeringsdeelname. Alleen de eurosceptische SaS en de populistisch-conservatieve OL'aNO hebben aangegeven een samenwerking met Smer niet te zien zitten.

De meeste partijen zullen waarschijnlijk een nieuwe Smer-regering willen helpen aan een meerderheid. De eerste in de rij is de recent opgerichte, centrumrechtste partij Siet' (Netwerk), die al enige tijd tweede in de peilingen. De partij wordt geleid door Radoslav Procházka, een niet zo succesvolle presidentskandidaat. Procházka belooft een modernisering van de staat van onderop, maar heeft vragen over een samenwerking met Smer steeds ontweken.

De nationalistische SNS, die tussen 2006 en 2010 een coalitie vormde met de Smer, is met haar nieuwe leider nauwelijks meer te herkennen. De partij voert campagne voor een sterke rol van de staat in bepaalde industrieën en tegen multiculturalisme. Met die standpunten lijkt het Fico's meest natuurlijke bondgenoot. De christendemocraten (KDH), een zeldzame constante in de Slowaakse politiek, of de gematigden die de Hongaarse minderheid vertegenwoordigen (Most-Híd) zouden ook een akkoord met Smer kunnen sluiten.

Voormalig premier Dzurinda en zijn trouwe bondgenoot, voormalig minister van financiën Ivan Mikloš, zijn niet beschikbaar voor herverkiezing. De meeste parlementariërs hebben hun, ooit dominante, centrumrechtse partij SDKÚ-DS, de rug toegekeerd.

De Smer heeft profijt van de Slowaakse verdeelde en ruziënde oppositie. Sinds de val van de centrumrechtse regering-Radičová in 2011 en een groot corruptieschandaal vlak voor de vervroegde verkiezingen van 2012, bestaat het midden van het politieke spectrum uit tenminste twaalf kleine partijen. Te midden van de crises waarmee Europa en de eurozone mee te maken kregen, beloofde de Smer veiligheid en stabiliteit. Een brede anti-Smer coalitie zou, naar verluidt, chaos veroorzaken.

Issues voor de verkiezingen

Een ongekende consensus door het hele politieke spectrum van Slowakije heen, is er te zien op het vlak van de vluchtelingencrisis. Praktisch alle partijen zijn uitermate kritisch over de huidige opstelling van de Europese Unie. Premier Fico vocht, naar verluidt om het electoraat te paaien, de herverdeling van vluchtelingen aan bij het Hof van Justitie van de EU. Zoals duidelijk wordt uit bovenstaande grafiek, is de vluchtelingencrisis een zegen geweest voor de Smer. De populariteit liep terug in de zomer van 2015, maar een strijdvaardige houding tegenover de EU en stevige anti-moslimretoriek hebben de peilingen weer opgekrikt. 

De onafhankelijke president, Andrej Kiska, vroeg in zijn nieuwjaarstoespraak aandacht voor de slechte staat van het onderwijs en de gezondheidszorg. Het is inderdaad zo dat de Slowaakse leraren het slechtst betaald worden van de ontwikkelde landen en ook dat de PISA-test, die door de OESO gebruikt wordt om schoolresultaten te meten en te vergelijken, door Slowaakse studenten de laatste jaren steeds slechter wordt gemaakt. Sinds januari dit jaar dreigen de leraren met stakingen, het onderwijzend personeel staat te trappelen om de regering te wijzen op haar verantwoordelijkheden. In de gezondheidszorg werd het land opgeschrikt door een hoogoplopend corruptieschandaal in 2014, wat uitliep op het aftreden van de minister van volksgezondheid, de voorzitter en de vice-voorzitter van het parlement. De nauwe banden tussen toppolitici van de Smer, ziekenhuisbesturen, hoge ambtenaren en private bedrijven riepen grote vragen op.

De oppositie is onmogelijk of onwillig gebleken om deze zaken aan het licht te brengen en proberen vaak om te wedijveren met de Smer over de stevige anti-migratieretoriek. Slowaken, die ook al niet zoveel van mede-EU-burgers moeten hebben, zijn in grote mate bezorgd over de ongeziene instroom van migranten naar Europa en ze zijn bezorgd over het antwoord van de Europese Unie.

Wat staat er op het spel?

Het gebrek aan geloofwaardige oppositie is een bedreiging voor het Slowaakse systeem van checks and balances. Terwijl Hongarije en Polen in de schijnwerper staan omdat de regerende partijen daar de staat politieker maken en liberale hervormingen worden teruggedraaid, is een gelijkwaardig fenomeen zichtbaar in Slowakije. In het land vinden de veranderingen alleen stiller plaats.

Nu de Smer acht jaar aan de macht is, bezetten bondgenoten van en loyalen aan de partij belangrijke overheidsfuncties. De procureur-generaal (een oud-klasgenoot van Fico), hooggeplaatste rechters, leden van de algemene rekenkamer, bestuurders bij de publieke omroep en de president van de centrale bank: de Smer heeft een ongekende invloed. Geen enkele instantie kan tegenwicht bieden aan de huidige regering. Alleen president Kiska, die Fico tijdens de presidentsverkiezingen van 2014 versloeg, zet vraagtekens bij de koers van de regering. Maar, zelfs hij is voorzichtig in zijn kritiek op de Smer, zo gebruikt hij woorden als 'corruptie' niet in zijn speeches.

Het is onwaarschijnlijk dat de Smer een tweederde meerderheid zal halen, zodat de partij--zoals Fidesz in Hongarije--niet eenzijdig de grondwet kan herzien. Ook is het onwaarschijnlijk dat er grootschalige protesten komen of dat Brussel strikt zal toezien op onverwachte stappen, zoals in Polen. In plaats daarvan heeft de Smer veel van die doelstellingen reeds bereikt door het toepassen van de bestaande regels.

Hoewel de Smer zonder twijfel de meest populaire partij van Slowakije na de val van het communisme is, is de partij huiverig voor verandering en de nodige hervormingen. De totale controle van de publieke sfeer en de corruptieschandalen hebben ervoor gezorgd dat de partij synoniem is geworden voor de status quo. Of deze status quo ononderbroken kan worden voortgezet wordt begin maart bepaald door de Slowaken.

Dit artikel is eerder in het Engels verschenen op het weblog EUROPP van de London School of Economics.

Vertaling: Maarten Glorie