Europa, Duitsland en Merkel

Margriet Brandsma is auteur en journalist.

Sinds de financiële en economische crisis kan niemand in Europa meer om het leiderschap van Duitsland heen, ook de Duitsers zelf niet. Merkel vult dat leiderschap zo vanzelfsprekend in dat de rest van Europa het zich misschien niet altijd realiseert, maar in Duitsland zelf bestaat nog altijd weerstand en vooral weerzin tegen de leidende rol. Gezien de grootte en economische kracht is het onvermijdelijk dat de wereld naar Berlijn kijkt als Europees leiderschap is gevraagd (in Brussel zitten nu eenmaal ambtenaren en leiders zonder land), maar voor de gewone, vooral oudere Duitser is het wennen.

Plicht

Nu Europa binnen de ambtstermijn van Merkel met een derde vraagstuk van formaat te maken heeft, de vluchtelingen, rijst de vraag of Duitsland ook in deze kwestie een leidende rol kan vervullen. Dat doet Merkel in ieder geval in kwantitatieve zin. Het overgrote deel van de vluchtelingen wil en gaat naar Duitsland en het land kan het financieel makkelijk aan. Dat is weer de economische kracht van het land, maar daar komt Europa deze keer niet mee weg. Nu is ook een gemeenschappelijk buitenlands- en defensiebeleid gevraagd en wat dat laatste betreft, dat moge duidelijk zijn, heeft Duitsland een probleem. Daar is het land nog lang niet aan toe en de vraag is of Europa er, 70 jaar na de oorlog, rijp voor is.

Dat betekent niet dat Merkel met haar armen over elkaar gaat zitten. Ze houdt nu eenmaal van het oplossen van problemen en dat is een prettige bijkomstigheid als je bondskanselier van Duitsland bent. Ze gaat deemoedig naar Turkije om de hulp van Erdoğan te vragen, ze probeert Europese partners te overtuigen dat dit probleem alleen gezamenlijk valt op te lossen. Vooral in Midden- en Oost-Europese landen is dat, zoals bekend, niet altijd even gemakkelijk. Voor Merkel is dat alleen maar reden om nog een stap harder te lopen, want ja, die verdammte Pflicht, zoals deze Pruisische protestant onlangs verzuchtte.

Geen keus voor Duitsland

Heel vaak hoor en lees je dat Merkel zich in het vluchtelingenvraagstuk van een andere, menselijke kant laat zien. En dat ze naïef was met haar Wir schaffen das. Daar ben ik het niet mee eens. Natuurlijk, als een vluchteling een selfie met de Duitse bondskanselier naar achterblijvers in Turkse of Libanese opvangkampen appt, gaat daar bepaald geen ‘afschrikwekkende werking’ (wat een vreselijke term is dat toch) van uit. Maar met naïviteit heeft het niet zoveel te maken. Het is veel interessanter om de vraag te stellen of Merkel veel keus had. Wat had de wereld gezegd tegen het rijke Duitsland met het zwarte verleden dat de grenzen had dichtgegooid (als dat trouwens al mogelijk geweest zou zijn)? Dat níet het voortouw had genomen in een vluchtelingencrisis waarvan iedereen kon weten dat die vroeger of later op West-Europa af zou komen? Want geef dat Merkel gerust maar na: ze is de enige leider in Europa die inzag dat het niet de vraag was óf de vluchtelingen zouden komen, maar wanneer: ‘En als ik me nu moet verontschuldigen omdat Duitsland in noodsituaties een vriendelijk gezicht toont, dan is dit niet mijn land,’ zei ze toen de kritiek losbarstte. Kom daar eens om in het Europa vol grenzen.

Vraag is wel of ze haar beleid kan doorzetten, of ze voldoende politieke steun houdt. Van haar eigen CDU in ieder geval (nog) wel, bleek op het partijcongres vorige week. De leider van zusterpartij CSU Horst Seehofer eist op steeds luidere toon dat Merkel een bovengrens noemt en schoffeert haar openlijk. Daar krijgt Seehofer spijt van. Merkel staat er namelijk om bekend dat ze goed kan incasseren, maar nog beter uitdelen.

Alternativlos

Maar misschien krijgt Merkel de tijd niet om deze rekening met Seehofer te vereffenen. In 2016 zijn er belangrijke deelstaatverkiezingen in Duitsland en die zullen zeker worden beschouwd als peiling voor haar vluchtelingenbeleid. Een jaar later gaat Duitsland landelijk naar de stembus. Volgens Der Spiegel gaat Merkel nog een keer op voor het bondskanselierschap (zelf heeft ze zich er nog niet over uitgelaten) het zou haar vierde zijn. Eerlijk gezegd vind ik zestien jaar onder één bondskanselier te lang voor een democratie. Maar voor Merkel  in het huidige Europa geldt wat ze zelf regelmatig zegt over haar beleid: alternativlos.