Waar is het druk en waar stil in lobbyland?

Arco Timmermans is bijzonder hoogleraar public affairs op de Campus Den Haag.

Wat zijn grote en kleine thema’s waarover wordt gelobbyd in Nederland? Uit een analyse van de 600 leden van de Beroepsvereniging voor Public Affairs (BVPA) blijkt dat gezondheidszorg de grootste sector is, gevolgd door de ICT. Burgerrechten en defensie zijn thema’s waar weinig professionele belangenbehartigers aangesloten bij de beroepsvereniging mee bezig zijn. Er zijn verschillen in Nederland die van de professional goed democratisch besef vragen over de voor- of achterstand van sommige belangen in het speelveld.

Er is grote nieuwsgierigheid en speculatiedrift over het aantal lobbyisten in Nederland. Sommigen zien zestien miljoen belangenbehartigers in de binnenlandse huis, tuin en keukenpolitiek, anderen schatten dat er een voorhoede is van hooguit driehonderd public affairs professionals die van alle markten thuis zijn. Ook doet een getal van tweeduizend de ronde, wat klinkt als een informed guess die Nederland in bescheiden verhouding plaatst tot Washington en Brussel als lobbymetropolen. Maar tot dusver is er niemand die het met zekerheid kan zeggen.

We moeten hierbij eigenlijk ook niet alleen onder de Haagse kaasstolp turven. Moderne public affairs kent steeds meer hotspots op het kruispunt van private en publieke belangen, waar het vaak lastig wikken en wegen is tussen organisatiebelang en algemeen belang. Het dorp Oranje staat symbool voor oplopende emotie en confrontatie. De filialen van Albert Heijn hebben een Pietenprotocol om het vooral zakelijk te houden.

De verbreding van public affairs

Public affairs krijgt meer variatie in inhoud en vorm en omvat tegenwoordig veel meer dan alleen het belobbyen van politici langs de Oudhollandse binnenroutes. Steeds meer diverse deelnemers doen mee, waarbij de grenzen tussen gevestigde belangen en uitdagers vervagen. Amateurbelangenbehartigers moeten professionaliseren om de aandacht te kunnen vasthouden en professionele belangenbehartigers moeten de sympathie van amateurs uit het achterland winnen. Met de steeds verdere verbreding van public affairs is het bijna onbegonnen werk om al dat volk in het lobbylandschap te gaan tellen.

Toch blijft de magie van het getal trekken. Hoe krijgen we dan wel een beeld? Laten we eens kijken naar de ledenlijst van de BVPA. Met ongeveer zeshonderd leden lijkt er een behoorlijke organisatiegraad te zijn en ook al is het niet helemaal een representatieve steekproef van al het actieve volk in lobbyland, er valt een goed begin te maken door de BVPA onder de loep te nemen. Het gaat hierbij niet zozeer om het totaal aantal lobbyisten maar vooral om de drukte van de lobbybevolking op verschillende terreinen, van ‘hard core’ industrie en de financiële markt tot maatschappelijke onderwerpen waar idealen voor het voetlicht worden gebracht.

Een rangorde

Het dichtst bevolkt met bijna tien procent is het op het terrein van de gezondheidszorg, met vlak daarachter ICT en technologie. Deze twee grootste thema’s worden voor een deel vertegenwoordigd door commerciële ondernemingen (farmaceutische industrie, telecombedrijven, computerconcerns), maar ook allerlei andere soorten organisaties zijn hier actief.

Na de grootste twee volgen de arbeidsmarkt, transport, onderwijs met cultuur en sport en tenslotte energie. De financiële sector en het openbaar bestuur sluiten hierbij aan. De figuur laat zien dat het aandeel in het totaal geleidelijk afneemt. We zien hierbij dat de belangen van de financiële markt en die rond het openbaar bestuur ongeveer gelijk vertegenwoordigd zijn. De categorie openbaar bestuur betreft in de meeste gevallen belangenbehartiging door gemeenten en provincies.

Lopen we de rangorde verder af, dan zien we sectoren uit de economie en maatschappelijke thema’s elkaar afwisselen. Als specifieke onderwerpen duidelijk een aandeel in het ledenbestand hebben, dan zijn deze apart in het overzicht opgenomen, zoals de zware en chemische industrie, de kansspelen en consumentenbescherming. Na de financiële sector is die van de voeding en genotsmiddelen het meeste zichtbaar als specifiek economisch terrein. Maatschappelijke onderwerpen blijven in de meeste gevallen wat algemener. 

Er is een grote groep onderwerpen met weinig lobbybevolking. Sommige van die onderwerpen doen wel veel stof opwaaien in het maatschappelijke en politieke debat, zoals terrorisme en criminaliteit, migranten en sociale zaken, maar het zijn geen dichtbevolkte terreinen in de professionele lobby. Defensie komt helemaal onderaan de lijst. Het kan een klein thema zijn in de belangenbehartiging, maar ook mogelijk is dat het een terrein is waar belangenbehartigers zich niet bij de beroepsvereniging hebben aangesloten.

Evenredige representatie

Zoals gezegd, helemaal representatief is de steekproef in dit onderzoek niet. Dat is omdat niet alle professionals in de public affairs lid zijn van de beroepsvereniging en er ook onderwerpen zijn waar de professionals gewoon minder prominent zijn in vergelijking met allerlei organisaties en groepen burgers die het lobbyen niet als beroep uitoefenen. Grassrootsbewegingen, burgergroepen met initiatieven of protestacties betreden steeds meer het speelveld. Dat gebeurt niet op alle terreinen even vaak. Er is dus waarschijnlijk sprake van oververtegenwoordiging van sommige onderwerpen en ondervertegenwoordiging van andere.

Dit betekent iets voor de democratische representatie bij de belangenbehartiging in Nederland. Die belangen kunnen op drukbevolkte terreinen liggen of meer op afgelegen gebied in de public affairs. Het kan gaan om harde materiële en zakelijke belangen of om pleitbezorging over principekwesties en idealen. Waar het allemaal om draait is evenredigheid. Bij de professionalisering van public affairs hoort dan ook dat elke beroepslobbyist zich sterk bewust is van de voorspong of achterstand die sommige belangen kunnen oplopen op het terrein waar het spel wordt gespeeld. Dat is niet alleen de verantwoordelijkheid van politici of andere beleidsmakers. Het is de democratische kant van het zelfbewustzijn van professionals in de public affairs.

Figuur: Rangorde van economische en maatschappelijke sectoren vertegenwoordigd in de Beroepsvereniging voor Public Affairs (BVPA) in Nederland 

(klik om te vergroten)