Griekse geschiedenis als politiek argument

Jurgen Broeders is verbonden aan het Montesquieu Instituut

Naast het oplossen van de acute financiële problemen heeft de Griekse premier Tsipras nog een missie: het terugwinnen van soevereiniteit en waardigheid van zijn land. Daarbij wordt ook de geschiedenis ingezet. Hij claimt Duitse herstelbetalingen voor de Tweede Wereldoorlog. Voor de Grieken geldt nationale geschiedenis als een legitiem politiek argument. 

Ruim twee maanden na zijn verkiezingsoverwinning, heeft de Griekse regering van premier Tsipras nog geen deal kunnen sluiten met de Europese geldschieters over nieuwe voorwaarden voor de financiële noodsteun die Griekenland kreeg van de eurolanden en het IMF. De eurogroep houdt vast aan gemaakte afspraken. Ondertussen probeert Tsipras de soevereiniteit en waardigheid van Griekenland te herstellen.

Op zoek naar waardigheid

Dat doet hij bijvoorbeeld door zijn verzet tegen de trojka (van ECB, Europese Commissie, en IMF), die namens de geldschieters toezicht houdt op de bezuinigingen en hervormingen die ze hebben afgedwongen. Tsipras - en veel Grieken met hem - ziet de trojka als een bezettingsmacht die de soevereiniteit van Griekenland inperkt. Je kunt hem daarin moeilijk ongelijk geven. Griekenland staat onder curatele en de politieke ruimte van de Griekse regeringen en het parlement was de afgelopen jaren zeer beperkt. Onder leiding van Duitsland is Griekenland gered, maar daarbij gelden wel Duitse voorwaarden. Tsipras beloofde zijn kiezers de trojka de deur te wijzen en alleen met de geldschieters te onderhandelen op basis van gelijkwaardigheid.

Maar Tsipras deinst er in de zoektocht naar waardigheid ook niet voor terug om oude wonden opnieuw open te halen. Een gevoelig punt is het beroep dat de Grieken doen op Duitse herstelbetalingen voor de Tweede Wereldoorlog. Volgens de Griekse regering is Duitsland Griekenland zo’n 165 miljard euro verschuldigd om de schade en gruweldaden van de nazi’s in Griekenland te compenseren. De kwestie is niet nieuw - een Griekse parlementscommissie bepaalde eind 2012 al dat Griekenland nog recht heeft op het bedrag – maar de huidige regering rakelde de zaak weer op. Tsipras noemde terugbetaling een ‘historische morele verplichting'. De Griekse minister van justitie, van Tsipras’ rechtse coalitiegenoot, dreigde zelfs met onteigening van Duits vastgoed in Athene en Thessaloníki wanneer Duitsland niet betaalt.

Beroep op geschiedenis

Zo’n beroep op de geschiedenis komt op ons wat onbeholpen over. Veel Grieken zullen daar anders over denken.

Griekenland is en blijft een Balkanland, waar nationale geschiedenis van groot belang is. Nationale geschiedenis wordt vaker ingezet om politiek gelijk te halen. Denk aan de Macedonische naamkwestie: met een verwijzing naar de historie wordt het alleenrecht op de naam Macedonië opgeëist. Buitenlandse machten speelden in de moderne Griekse politieke geschiedenis een belangrijke rol. Zo werd Griekenland in de twinstigste eeuw niet alleen bezet door de nazi’s, maar stond het ook onder voogdij van de Verenigde Staten. Ook in schoolboeken voor geschiedenislessen leren kinderen over de zware tijden die de Duitse bezetter voor de Grieken veroorzaakte en dat Europese grootmachten onbetrouwbare partners voor Griekenland zijn geweest. Nu het land wederom niet zelf haar  politieke koers kan uitstippelen en onder curatele staat, is de link met het verleden gauw gelegd. 

Ten tweede hebben de Grieken en de Duitsers het issue van herstelbetalingen nooit formeel afgesloten. In 1953 werd in Londen een internationale conferentie gehouden om te kijken hoe Duitsland weer kredietwaardig gemaakt kon worden. Daar werd bepaald dat de helft van de schuld die Duitsland had bij buitenlandse schuldeisers, werd kwijtgescholden. Over de andere helft zou besloten worden bij een hereniging van Duitsland. Toen Duitsland in 1990 herenigd werd, kreeg het haar soevereiniteit terug van de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Frankrijk en Rusland. Toen werd ook een streep getrokken door de aanspraken op herstelbetalingen. Maar Griekenland zat daar niet aan tafel, net als de meeste andere landen overigens.

Daarnaast is de Griekse staatsschuld niet alleen volgens Tsipras, maar ook volgens veel economen onhoudbaar geworden. Een vergelijking met Duitsland is dan snel gemaakt: was dat land niet de grootste schuldenzondaar van de twintigste eeuw? En werd het Wirtschaftswunder niet juist mogelijk gemaakt doordat de schulden na de Tweede Wereldoorlog werden kwijtgescholden? Tsipras zegt dat de kwestie rond de Duitse herstelbetalingen vooral een morele kwestie is, maar zal toch ook in zijn achterhoofd hebben dat het wegstrepen van de Griekse tegen de Duitse schuld zijn financiële problemen grotendeels zou oplossen. 

Grieks-Duitse verhoudingen

De claim van Tsipras komt dus niet uit de lucht vallen en valt misschien goed bij de Griekse achterban, in Europa vindt Tsipras nog weinig gehoor. Het standpunt van de Duitse regering is dat de kwestie van herstelbetalingen is afgesloten. De claim op herstelbetalingen maakte de verhoudingen tussen de Duitse en Griekse regering er de afgelopen tijd niet beter op en daarom is het de vraag of de claim tactisch gezien handig is van de Grieken. Ze hebben de Duitsers immers nog hard nodig.