‘Links: kleiner en verdeelder’

Gerrit Voerman maakt tussenbalans op

Het voormalige linkse blok in de Tweede Kamer wordt kleiner en verdeelder. ‘Partijenkenner’ Gerrit Voerman, directeur van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen, signaleert dat links ‘in meer dan één opzicht’ in de lappenmand zit.

‘Links heeft de wind tegen’, analyseert Voerman, hoogleraar aan de Rijksuniversiteit van Groningen. ‘Aan de rand van het linkse blok lekt het weg: de SP kampt met kiezers die overstappen naar Wilders’ PVV, D66 kun je alleen nog maar met de nodige moeite tot links rekenen. En binnen links zijn de onderlinge verschillen groot. Neem alleen al Europa. De afstand tussen SP en D66 is hemelsbreed.’

Linkse samenwerking is verder weg dan ooit, meent Voerman. ‘Samenwerking is altijd moeilijk geweest voor links. Tijdens de hoogtijdagen van polarisatie en politisering, de jaren ’70, was er het Progressief Akkoord, maar uiteindelijk stelde dat toch niet zo heel veel voor.  Van een Progressieve Volkspartij is het al helemaal niet gekomen. In 2011 schreeuwde heel links moord en brand over Rutte I, het kabinet dat gedoogd werd door de PVV. Maar het lukte niet om bij de Provinciale Statenverkiezingen één lijn te trekken. Dat was een curieus zwaktebod.’

Electorale neergang illustreert structurele zwakte

Dat links het in de economische en financiële crisis zo slecht doet, is - aldus Voerman - ‘niet iets dat je zou verwachten’. ‘De crisis wordt geweten aan het neo-liberalisme; de nadelen van marktwerking zijn duidelijk geworden, net als die van deregulering. Dat lijkt koren op de molen van links’, zegt hij.

Dat links, met name de PvdA, er niet van profiteert heeft volgens de Groningse hoogleraar ook te maken met, wat hij noemt, ‘linkse medeverantwoordelijkheid voor rechts beleid’. ‘Onder Kok als premier, maar ook nu, heeft de sociaaldemocratie volop meegewerkt aan wat als de modernisering van de verzorgingsstaat werd gepresenteerd. Het heeft zich daarmee vervreemd van een deel van z’n klassieke electoraat.’

Wat het probleem voor de PvdA groter maakt, is dat het ‘misschien wel moeilijker dan ooit’ is om de traditionele solidariteit tussen de arbeiders- en de middenklasse te handhaven. ‘Die alliantie, de basis onder een volkspartij als de PvdA, staat onder zware druk. In de jaren zeventig rekende nog twee derde van het sociaaldemocratische electoraat zich tot de arbeidersklasse, in 2012 een derde. De PvdA is langzaam maar zeker vooral een partij van de hoger opgeleiden geworden. Een deel van de lager opgeleiden is vertrokken naar de SP of bij de PVV beland.’

Over de PvdA is Voerman dan ook somber. ‘De PvdA maakt een structurele neergang door’, zegt hij. ‘Vroeger, nog niet zo lang geleden, was de sociaal-democratie de dominante kracht op links. Volgens de huidige peilingen is zowel SP als D66 groter, veel groter zelfs dan de PvdA. Naar twee kanten verliest de PvdA. Dat illustreert de structurele zwakte.’

De PvdA dreigt het slachtoffer te worden van de ‘moderniseringscrisis’, zoals Voerman het noemt. ‘De modernisering en globalisering kennen winnaars en verliezers, mensen die volop profiteren van nieuwe ontwikkelingen en die als uitdagingen zien; en mensen die achterblijven, die het niet kunnen bijbenen. Die breuklijn loopt dwars door de PvdA heen. Hoe die spanning te overbruggen? Dat is de vraag waar de partij mee worstelt. Een deel van het potentiële electoraat herkent zich meer in D66, een ander deel in de SP. Ga er maar aan staan.’

Overtuigend leiderschap?

Niettemin is een verkiezingsnederlaag voor de PvdA is, zegt Voerman, ‘geen noodwendigheid’. ‘Met een authentiek ogende, herkenbare en overtuigende leider kan de partij snel terrein terugwinnen. Dat is onder Kok gebeurd (1998), dat heeft Bos laten zien (2003), het is Cohen gelukt (2010) en dat heeft Samsom voor elkaar gebokst (2012). De kans wordt nog groter als de partij er in slaagt te profiteren van de strategische stem: wie wordt de grootste, wie is de natuurlijke tegenpool van de leider van het rechtse blok? Het zijn steeds zwaar bevochten overwinningen geweest. Het laat zien dat het de PvdA niet meer komt aanwaaien. Als ook die gunstige omstandigheden wegvallen, heeft de partij helemaal het nakijken.’

Een pleidooi voor een leiderschapswissel? ‘In het verleden heeft een nieuwe voorman de PvdA geen windeieren gelegd.’