Waarom profiteert GroenLinks zo weinig van de neergang van de PvdA?

Paul Lucardie is onderzoeker bij het Documentatiecentrum Politieke Partijen van de Rijksuniversiteit Groningen.

GroenLinks en Partij van de Arbeid worden vaak als communicerende vaten gezien. Kiezers van de ene partij vinden vaak de andere ook wel sympathiek. Hun programmatische verschillen lijken niet zo groot, in de ogen van veel kiezers: GroenLinks is een tikje linkser, iets groener, iets meer pro-Europa en iets kosmopolitischer ook in haar houding tegenover immigranten. Men zou dus verwachten dat PvdA-kiezers die teleurgesteld raken in hun partij, omdat die in de coalitie met de VVD te veel water in de wijn doet, dan een stem op de toch iets linksere oppositiepartij overwegen. Volgens de meeste peilingen profiteert GroenLinks echter maar heel bescheiden van de toch vrij forse neergang van de sociaal-democraten. Sinds de Tweede-Kamerverkiezingen van 2012 daalde de PvdA in de Politieke Barometer van 38 naar 14 zetels (stand op 15 januari 2015) terwijl GroenLinks van vier naar vijf zetels krabbelde (TNS-NIPO gunde haar begin december een zetel meer, EenVandaag kwam vlak voor Kerst op vijf zetels, Maurice de Hond daarentegen schat het aantal op negen). Dit saldo verhult weliswaar grotere kiezersstromen tussen beide partijen, maar toch lijkt het duidelijk dat de partij van Bram van Ojik maar een fractie van de circa 165.000 kiezers die in 2012 van GroenLinks naar PvdA wisselden, heeft weten terug te winnen. Ligt dat aan Van Ojik, of is er meer aan de hand?  

GroenLinks als alternatief voor PvdA

Het antwoord op de vraag blijft speculatief, bij gebrek aan diepergravend onderzoek naar de beweegredenen en overwegingen van kiezers. Via een historische omweg kan niettemin enig licht op de vraag geworpen worden. Bezien we de zeven kamerverkiezingen sinds de oprichting van GroenLinks in 1989, dan blijkt het verhaal van de communicerende vaten veel te simpel. In drie van de zeven verkiezingen (1994, 2002 en 2006) leden beide partijen verlies, in 1998 boekten ze beide winst. In 2003 verloor GroenLinks en won de PvdA – maar dat was voor de sociaal-democraten vooral een (onvolledig) herstel van het in 2002 geleden verlies. In 2010 verloor de PvdA evenveel als GroenLinks won, in 2012 was het bijna andersom. Dus alleen in 2010 wist GroenLinks te profiteren van het verlies van haar grotere sociaal-democratische concurrent. Dat ze dat nu niet doet in de peilingen, is niet uitzonderlijk maar juist heel gewoon. PvdA-kiezers mogen dan vaak sympathie koesteren voor GroenLinks, eenmaal in het stemhokje zien ze die partij toch zelden als een serieus alternatief: te radicaal, teveel oppositiepartij, geen regeringservaring – dat suggereert tenminste het kiezersonderzoek in de periode 1994-2010.[1]

Effecten van het leiderschap

Waarom dan wel die uitzondering in 2010? De PvdA had een merkwaardige stap gezet voor een regeringspartij: haar politiek leider, demissionair vice-premier Wouter Bos, besloot niet de lijst te trekken maar dat aan de burgemeester van Amsterdam, Job Cohen, over te laten. Cohen had weliswaar ruim vier jaar ervaring opgedaan als staatssecretaris (eerst van Onderwijs en Wetenschappen, later van Justitie) maar maakte geen sterke indruk in de verkiezingscampagne van 2010. Femke Halsema, voor de derde keer lijstaanvoerder van GroenLinks, deed dat wel. Dat lijkt me de belangrijkste verklaring voor de ongewone overstap van veel PvdA-kiezers naar haar partij.

Kan de geschiedenis zich herhalen? Soms wel, maar meestal niet. Bram van Ojik mag dan een bekwaam en ervaren politicus zijn, hij mist vooralsnog de campagne-ervaring en charme van Halsema. Diederik Samsom kent zijn zwakke momenten, maar lijkt voorlopig niet van zin om het politiek leiderschap over te dragen. De conclusie is duidelijk: GroenLinks zal onder normale omstandigheden weinig kiezers van de PvdA kunnen weglokken.

Tabel: zeteltal GroenLinks (GL) en Partij van de Arbeid (PvdA) bij Tweede-Kamerverkiezingen 1989-2012

[1] Zie de bijdrage van de Twentse politicoloog Henk van der Kolk aan de bundel Van de straat naar de staat? GroenLinks 1990-2010 (onder redactie van Paul Lucardie en Gerrit Voerman, Amsterdam, Boom: 2010).

Dit artikel is verschenen in de Hofvijver van 26 januari 2015.