Unie & lidstaten: Spanje

Robbert Bosschart, voormalig NOS-correspondent voor Spanje, is journalist en schrijver. 

Spanje is al 2000 jaar Roomser dan de Paus, en al zowat een halve eeuw meer bevlogen van het ideale Europa dan de EU. Ik heb al die 50 jaar in Spanje gewoond, de Spanjaarden dagelijks bekeken, en weet nu zeker dat mijn voorgaande bewering klopt - dubbele bodem incluis.

Spaanse leiders, kardinaals en zwartekousen-ministers voorop, zijn katholieker dan de Paus (vooral déze Paus) omdat zij beter weten wat God voorschrijft. Namelijk dat God’s voorschriften gelden voor het voetvolk dat behoort te gehoorzamen, maar dat God’s gebod zonodig omzeild mag worden door God’s belangrijkste dienaars: zijzelf.

De bevolking hier wil (van ganser harte) en haar huidige leiders willen (onder voorbehoud) bovenal Europees zijn. Neem bijvoorbeeld de Ebola-paniek van begin oktober in Spanje. De conservatieve premier Rajoy merkte te laat dat hij en zijn minister voor Volksgezondheid een miskleun hadden begaan door twee met Ebola besmette, stervende missionarissen naar Spanje te halen vanwege het electorale rendement. (Dit nadat mevrouw de minister het enige hiervoor gespecialiseerde hospitaal in Spanje had ontmanteld als bezuiniging.)

Wat was zijn eerste openbare reactie? Voor de camera’s te verschijnen met de melding dat zijn Europese collega’s hem hadden gefeliciteerd omdat de Spaanse overheid de EU-voorschriften inzake volksgezondheid had gevolgd. (Misschien loog hij over de felicitaties, maar het is meer waarschijnlijk dat hij de EU had voorgelogen over de toepassing van die voorschriften.)

Spanjaarden in alle soorten en maten, op de eerste plaats degenen die weigeren zich Spanjaarden te noemen - zoals Catalanen en Basken -, willen hoe dan ook Europeanen zijn. Dit was 50 jaar geleden al een van de grote drijfveren van de clandestiene democratische oppositie tegen Franco’s dictatuur. De eerste reden is simpel: zij hopen dat “Europa” zal verhinderen dat Spanje opnieuw in een Balkan burgeroorlog vergaat. (Spanje’s laatste burgeroorlog bestond uit een jarenlange wrede massamoord met de omvang van honderd Srebrenica’s.)

Dat gevoel blijft springlevend. Ik voorspel dat het er bijvoorbeeld toe gaat leiden dat een meerderheid in Catalonië uit angst om de EU te verliezen, met dichtgeknepen neus zal verkiezen om in Spanje te blijven. (Als het hier tot een écht referendum komt, tenminste.)

De tweede reden is dat alle Spanjaarden hopen dat “Europa” het machtsmisbruik zal inperken van hun machthebbers (die van de tegenovergestelde partij, natuurlijk). Dit wijdverspreide en diep gewortelde misbruik wordt “corruptie” genoemd wanneer er ook geld mee is gemoeid; sinds begin deze eeuw, een miljarden-affaire van dagelijks toenemende omvang.

Voor het probleem van dit zwarte gat heeft Europa in 2012 een kredietlijn van 100 miljard euro aangereikt. De premier heeft daar 44 miljard uit gebruikt om spaarbanken te herbouwen waarvan de kas was leeggestolen door politici en hun zakenvrienden, nadat de vorige conservatieve premier Aznar de spaarkassen had uitgeleverd aan politiek benoemde besturen.

Bijdragen van Spanje’s eigen belastingbetalers meegerekend, loopt die rekening inmiddels op tot meer dan 100 miljard. De bestraffing van de schuldigen levert ook een indrukwekkend cijfer op: 0.

Maar misschien hoeven de Spanjaarden die op Europa vertrouwen niet helemaal te wanhopen, en zullen sommige schuldigen toch wel veroordeeld worden (zij het na lange vertraging, wanneer het gestolen geld allang vervlogen is).

Dit valt af te leiden uit informatie die Prof. Hendrik Fehr, voormalig Directeur van de Europese Rekenkamer, dezer dagen heeft verstrekt.

In 1997 ontdekte de EU Rekenkamer belangrijke ongeregeldheden in het gebruik van EU-fondsen o.a. in Spanje, destijds bestuurd door premier Aznar. Controle ter plekke door EU-vertegenwoordigers, onder wie professor Fehr zelf, bevestigde de fraude. Spanje’s Justitie deed er 16 jaar (!) over om een proces in gang te zetten tegen de schuldigen, die tenslotte werden veroordeeld.

Oud Directeur Prof. Fehr tekent hierbij aan: “Gelukkig maar dat het bewijsmateriaal van de Europese Rekenkamer niet was verdwenen.”

Tja, in Spanje hebben bewijzen van corruptie de eigenaardige gewoonte onvindbaar te blijven of te worden. Nu begrijpt U waarom Spaanse machthebbers alleen onder voorbehoud Europees willen zijn.

En ook waarom ik beweer dat Spanje bevlogen is van een “ideaal” Europa: een ideaal dat vér boven de werkelijkheid staat, en aangeroepen kan worden om het doen en laten van Spaanse machthebbers te zegenen. De “praktische” EU met haar normen en Rekenkamers, dat is een ander verhaal.

Ondanks alles blijft de man –en de vrouw– in de straat een vertederend geloof in Europa tonen. Bij de EU verkiezingen van afgelopen mei lag de opkomst in Spanje met netaan 44 % (zoals meestal) boven het Europese gemiddelde. En de uitslag was voor Spanje’s politieke leiders een onmiskenbaar teken aan de wand: zij zijn “gewogen en te licht bevonden”.

Misschien zal ooit nog blijken dat Spanje op zijn Europees bestuurd kan worden.