Jonathan Holslag: voorbeschouwing op de Europalezing 2014

Jonathan Holslag is professor Internationale Betrekkingen aan de Vrije Universiteit Brussel en spreekt op de Europalezing op 28 oktober 2014 over Europa en de opmars van Azië.

“Europa is al lang niet meer bepalend voor onze economie. Ondanks de snelle opmars van Azië, blijven de baten van de regio voor de Nederlandse samenleving zeer klein. De EU vertegenwoordigt nog steeds 73 procent van de export van goederen, 57 procent van de inkomsten uit buitenlandse investeringen en 54 procent van de export van diensten. In vergelijking, de export naar de vier BRIC-landen – Brazilië, Rusland, India en China – was in 2012 nog steeds drie keer kleiner dan de export naar België. U leest het goed: drie keer meer export naar het kleine België dan naar deze vier reuzen tezamen.

De toekomst van Nederland ligt in Europa. Maar waar de Europese toekomst ligt, is onzeker. Vorige week vroeg ik aan mijn studenten in Brussel hoe Europa na de verkiezingen in mei zou evolueren. De overgrote meerderheid ging uit van aanhoudende economische onzekerheid en politieke fragmentatie. De opmars van de eurosceptici zou het nog moeilijker maken om het vertrouwen bij de burgers terug te winnen. Dat vertrouwen in Europa is blijven afnemen: van 50 procent in 2003 tot 31 procent in 2013.

Oorzaken van de toenemende onvrede in Europa

Wat ons verhindert om dat tij te keren, is dat we de verkeerde diagnose stellen. Hoe vaak horen we niet dat de tanende steun voor Europa het gevolg is van een democratisch deficit – een gebrek aan mogelijkheden om te wegen op het Europese beleid. Ik zeg u: van alle hoofdrolspelers in de huidige internationale orde is Europa de meest democratische. Geen enkel ander politiek model geeft burgers zoveel mogelijkheden tot inspraak. Trouwens, als het gebrek aan Europese democratie het belangrijkste probleem was, hoe verklaren we dan dat het vertrouwen in de nationale overheden nog veel lager is?

Het grootste probleem van Europa is niet het gebrek aan democratie, maar het gebrek aan een groot verhaal, een verhaal dat mensen het belang van Europa doet inzien, een verhaal dat de burgers van Europa verenigt, en een verhaal vooral dat hoop geeft voor de toekomst.

We staan hierin niet alleen. Overal ter wereld worstelen landen met toenemende onvrede. Het fragiele herstel in de Verenigde Staten ten spijt, blijft het land in de greep van politieke fragmentatie. De Chinese overheid slaagt er maar niet in de bevolking te overtuigen dat er een meer duurzame en evenwichtige groei in de maak is. India, 's werelds grootste democratie, stevent bij de volgende verkiezingen af op een totale impasse. De wereldwijde politieke spanningen zijn het symptoom van een veel fundamentelere trend: het onvermogen van politici om zich los te werken uit een groeimodel dat leidt tot een steeds grotere overcapaciteit, een groeimodel dat leidt tot een steeds grotere kloof tussen de financiële economie en de tastbare economie waar u en ik dagelijks van afhangen, een groeimodel dat stilaan ook de meerderheid van de bevolking in onzekerheid en politieke opstandigheid drukt.

Tot nu toe probeerden politici het euvel te verhelpen door hier en daar wat te bezuinigen, maar aangezien dat onvoldoende is, grijpen diezelfde politici nu steeds meer terug naar een agressief exportbeleid om interne problemen te externaliseren, naar grondstoffennationalisme, of naar een industriële politiek die op grote schaal het vermogen van gezinnen doorsluist naar industrieën die zonder goedkoop kapitaal eigenlijk niet levensvatbaar zijn. En als dat niet lukt, is er nog steeds het argument dat andere landen de verantwoordelijkheid dragen voor de binnenlandse miserie. De vergelijking is reeds vaak gemaakt, maar de wereld helt opnieuw naar een gevaarlijk keerpunt.

Een vooruitstrevend en ambitieus economisch beleid als oplossing 

Laat er geen twijfel bestaan: kortzichtig nationalisme en economisch conservatisme zijn voor Europa geen optie meer. In tegenstelling tot de voorbije eeuwen zullen we deze keer niet in staat zijn om onze interne spanningen af te leiden naar andere delen van de wereld, maar zal de rest van de wereld onze interne breuklijnen meedogenloos exploiteren.

Dat brengt me bij een eerste element in Europa’s nieuwe grote verhaal: geopolitiek. Als klein staartje van het Aziatische continent, te midden van rivaliserende grootmachten en in het midden van een steeds roeriger nabuurschap is eenheid geen kwestie van keuze, maar van noodzaak.

In die turbulente internationale orde kan Europa het zich niet veroorloven zich te laten meeslepen in een uitputtingsslag om de welvaart waarmee we onze waardigheid, onze sociale stabiliteit en dus ook onze politieke overlevingskansen op het spel zetten. Europa moet resoluut kiezen voor een groeiverhaal met ambitieuzere standaarden, gekoppeld aan een assertief handelsbeleid. Dat is geen concurrentienadeel voor onze bedrijven, dat is een concurrentievoordeel. Dat is geen protectionisme ten opzichte van andere landen, dat is een stimulans om zelf beter te doen.

Enkel een vooruitstrevend economisch beleid en enkel ambitieuze standaarden scheppen een speelveld waarop we de Europese burgers kunnen aanmoedigen opnieuw ondernemend te zijn, hun creativiteit uit te spelen en te streven naar excellentie, een speelveld ook waarop bedrijven kunnen groeien, zonder hun maatschappelijke draagvlak te verzwakken. Dat is de inzet voor Europa: niet de toekomst van de Euro, niet de toekomst van de Europese instellingen, maar een nieuw groot toekomstverhaal een verhaal dat realistisch, hoopvol en beter is'.

Op dinsdag 28 oktober geven Jonathan Holslag en oud-president van Letland Vaira Vike-Freiberga in Den Haag hun visie op Europa in de Wereld: Vrede en Veiligheid. Er zijn nog kaarten beschikbaar. Ga naar www.europelecture.com voor meer informatie.