Het Europadebat in België: eindelijk wat discussie

Hendrik Vos, Universiteit Gent, centrum voor EU-studies.

In België is het Europadebat altijd vrij oppervlakkig geweest. Tussen de politieke partijen heerste er lange tijd een grote consensus over Europa. Het kwam er op neer dat de politieke elite voorstander was van méér Europa. Belgische politici, uit alle politieke families, speelden doorheen de geschiedenis een belangrijke rol in de uitbouw van Europa en ook de bevolking behoort van oudsher tot de meest enthousiaste liefhebbers van de integratie. De geestdrift nam doorheen de jaren wel wat af, maar in de plaats kwam er een soort permissieve consensus: het geloof dat Europa alleszins geen kwaad kon. En aangezien dat geloof breed gedeeld werd, was elk Europadebat in België lange tijd slaapverwekkend – politici stemden in met elkaars standpunten, en gingen zelden met elkaar in conflict.

Het extreem-rechtse Vlaams Blok was de eerste partij van betekenis die uitgesproken kritische standpunten innam over Europa. Maar dit thema was voor de partij nooit een prioriteit. Er werd wel eens iets gezegd over de toetreding van Turkije tot de Unie of over een democratisch deficit, maar het Vlaams Blok of het huidige Vlaams Belang heeft nooit dominant ingezet op Europadebatten.

De groene partijen Groen en Ecolo toonden zich altijd grote voorstanders van het Europese project, maar leggen wel typisch groene accenten: ze vinden dat Europa transparanter en socialer moet worden, en volop moet inzetten op de groene economie.

Bij sociaal-democraten kan er sinds enige tijd wel een verschuiving worden waargenomen, aan beide kanten van de taalgrens. Zowel de Vlaamse als de Waalse sociaal-democraten verdedigen nog steeds de Europese integratie, maar vragen in hun programma’s om een ‘ander’ Europa: een Europa dat minder de nadruk legt op besparingen en begrotingsdiscipline, maar prioritair inzet op groei, solidariteit, werkgelegenheid, armoedebestrijding en andere sociale thema’s. Tegelijk moet wel worden vastgesteld dat de sociaal-democraten, als regeringspartijen in België, de Europese crisismaatregelen de voorbije jaren steeds mee goedkeurden.

Ten gevolge van de eurocrisis is de Europese Unie ook in België alleszins een terugkerend thema geworden in het nieuws. Deze crisis, die onder meer gaat over solidariteit tussen noord en zuid, is herkenbaar. Ze heeft immers raakpunten met interne Belgische discussies tussen Vlaanderen en Wallonië. Er is controverse over de keuzes die gemaakt worden, en de visies van de politieke partijen blijken wel degelijk te verschillen. Dat biedt perspectief, want het maakt debat mogelijk.

Het is lang uitkijken geweest naar de visie van de partij die volgens alle peilingen het grootst aantal kiezers zal aantrekken, de Vlaams-nationalistische N-VA. Deze partij maakt momenteel nog deel uit van de eerder links georiënteerde Europese Vrije Alliantie, en vormt in het Europees Parlement een fractie met de Groenen. Op economisch vlak situeert de N-VA zich intussen echter veel rechtser en er zijn diverse contacten tussen Britse Conservatieven en kopstukken van de N-VA. Het is best mogelijk dat de N-VA in het volgende Europees Parlement in dezelfde fractie als de Britse Conservatieven terechtkomt. Toch is de houding van de N-VA ten opzichte van Europa niet uitgesproken sceptisch. De meerwaarde van het Europese niveau wordt in elk geval niet gecontesteerd. Wel wordt gepleit voor meer Europese terughoudendheid op diverse vlakken, voor meer respect voor nationale of regionale besturen, en voor meer democratie in het algemeen.

Met uitzondering van extreem-rechts, dat electoraal op zijn retour is, is er in België eigenlijk geen enkele politieke partij die heel sterk inzet op een eurosceptisch verhaal. Wat dat betreft, verschilt België sterk van de meeste andere lidstaten.

Maar er zijn tussen de meer klassieke partijen wel meningsverschillen gegroeid, en dat is voor de democratie wellicht geen slechte zaak. De discussie gaat vandaag niet zozeer meer over de vraag ‘meer of minder Europa’ (die discussie was in het verleden steeds snel afgelopen, want ieder pleitte voor ‘meer’). De debatten gaan nu eindelijk over de vraag ‘wat voor Europa?’ En dan blijken de partijen er wel uiteenlopende meningen op na te houden.

Deze bijdrage verscheen in 'De Hofvijver' nr. 42, d.d. 19 mei 2014.