N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Pim in de peiling
Joop van Holsteyn, verbonden aan het Instituut voor Politieke Wetenschap, Universiteit Leiden
In vele landen woedt het debat over de personalisering van de politiek. Ook in Nederland. Onder meer door het losser worden van de ooit zo hechte banden tussen kiezers en gevestigde partijen en door de prominente rol tijdens campagnes van een bij uitstek visueel medium als televisie zouden personen er steeds meer toe doen. Een goede lijsttrekker levert stemmen op, een slechte zou zijn of haar partij in de min doen belanden.
Gepeilde zetels LN en LFP
Kijk maar naar Pim Fortuyn en zijn Leefbaar Nederland (LN) en Lijst Pim Fortuyn (LPF)! En verdraaid, wie naar de simpele feiten kijkt kan aan het wel en wee van die partijen de conclusie verbinden dat kiezers opteren voor een persoon, veel meer dan voor een partij of programma. De peilingen van die periode voeden de bewijsvoering. Zie bijvoorbeeld de ontwikkeling in zetelaantallen van de twee partijen in de NIPO-peilingen voor de periode juni 2001-mei 2002 (zie figuur 1a). In eerste instantie weet LN weliswaar enkele zetels te scoren, maar pas in november van dat jaar doorbreekt de partij de grens van vijf zetels. Op 25 november werd Pim Fortuyn door de ‘Leefbaren’ op hun schild van politiek leiderschap gehesen. At your service!
Gepeilde percentages steun voor LN en LPF
Fortuyn weet wat in de beeldvorming al snel ‘zijn’ partij is mee te nemen over de drempel van tien zetels in december 2001 tot aan vijftien zetels in de eerste maand van het verkiezingsjaar. Dan verschijnt op 9 februari 2002 het roemruchte interview in de Volkskrant. Enkele gepubliceerde uitspraken leiden tot enorme ophef, zeker buiten maar ook binnen zijn eigen partij. Het is het einde van zijn lijsttrekkerschap van LN, maar de razendsnelle oprichting van een Lijst Pim Fortuyn geeft hem direct een ander schip om op te stomen naar de verkiezingen. En dat doet hij, in volle vaart, wat bijvoorbeeld op basis van de weekpeilingen tot half mei 2002 van Ipsos Synovate kan worden geïllustreerd (zie figuur 1b). Waar LN na het vertrek van Pim Fortuyn een gestage neergang inzet in die peilingen en van de ongeveer 14 procent in week 5 en 6 snel zakt naar om en nabij 4 procent vier weken later, daar trekt Fortuyn zijn LPF van 3 procent in week 7 via bijna 9 procent in week 9 naar ongeveer 15 procent in de weken 11 en 12. Het is dan begin maart 2002, de tijd waarin Pim Fortuyn als lijsttrekker van Leefbaar Rotterdam op lokaal niveau electoraal huishoudt in het traditionele sociaaldemocratische bolwerk.
De ontwikkelingen in de peilingen wekken de indruk van het gelijk van diegenen die menen dat Nederland al een heel eind op weg is naar een personendemocratie. Leefbaar Nederland doet het prima onder Fortuyn en kwijnt snel weg na zijn vertrek. De gloednieuwe formatie LPF trekt heel snel heel veel kiezers, en de peilingen steunen de suggestie dat het hier toch vooral ook de voormalige aanhangers van LN zijn. Het gaat dus alleen maar om Pim!?
Maar dat zou dan een iets te snelle conclusie zijn. Nog los van het feit dat de scherpslijper opmerkt dat het verloop in de peilingen niet aangeeft welke groepen kiezers precies wie of wat zouden gaan stemmen. En ja, het is zo dat Pim Fortuyn een uitgesproken persoon en persoonlijkheid was. Hij was echter niet minder een man met een verhaal, een ‘idool met een idee’ zoal anderen hem treffend hebben getypeerd. En al is de indruk er mogelijk een van kiezers die de leider als persoon volgen, is het toch veeleer zo, aldus kiezersonderzoek, dat kiezers zich bovenal aangesproken voelen door een pakkende politieke boodschap en inhoudelijk verhaal. Wel graag met overtuiging en enthousiasme, boeiend en prikkelend verteld – en dat kon je met een gerust hart aan Pim Fortuyn overlaten...
april 2012
Figuur 1a. Gepeilde zetels voor Leefbaar Nederland (LN) en Lijst Pim Fortuyn (LPF), juni 2001-mei 2002 (bron: TNS NIPO)
Figuur 1b. Gepeilde percentages steun voor Leefbaar Nederland (LN) en Lijst Pim Fortuyn (LPF), week 1 – week 20, 2002 (bron: Ipsos Synovate)